نگاهی به هملت ایرانی در جشنواره تئاتر «زیر رادار» در نیویورک

ژانویه امسال، به مدت دو هفته، شهر نیویورک شاهد نهمین دوره جشنواره تئاتر «زیر رادار» بود. این جشنواره را می توان تئاتر گروه های خانه به دوش نامید، جشنواره مستقل که ترکیبی از نمایش های تجربی، موزیکال، عروسکی و غیره را بر روی صحنه می برد.

مارک راسل مدیر جشنواره «زیر رادار» می گوید: «خصلت ویژه این جشنواره مستقل بودن گروه های تاتری و به توعی خانه به دوشی آنهاست، آنها محلی را برای اجرا ندارند، این جشنواره برای هنرمندانی است که مکانی برای عرصه هنر خود ندارند.»

مدیر جشنواره اضافه می کند: «دنیا پر از تئاترهایی است که نیویورک اساسا از آن بی خبر است، مشکل همواره مساله مالی است. برخی از کشورها کمک های مالی برای گروه های تئاتری دارند، مثل فرانسه، آلمان، هلند، بریتانیا و ایرلند و بعضی از کشورها یا نمی توانند یا به طور کلی کمکی به گروه های تئاتری نمی کنند. در این کشورها دقیقا صداهایی تولید می شود که ما نیاز به شنیدن آن داریم.»

نمایشنامه ها از کشورهای هلند، مجارستان، ایران، آمریکا، بریتانیا، بلاروس، استرالیا، ژاپن و چین بودند.

نگاهی به آثار دیگر جشنواره

• «مینسک ۲۰۱۱، پاسخی به کتی آکنر»، ۸۵ دقیقه، محصول مشترک بلاروس و بریتانیا، کارگردان ولادیمیر شچربان

در شهری که در زیرزمینش کلوپ های برهنگی، کاروان های همجنسگرایان در زیرزمین جریان دارد و روی زمین سکسوالیته به شدت سرکوب می شود. نمایش «مینسک ۲۰۱۱، پاسخی به کتی آکنر» در تولیدی بی پروا، رک و تحریک کننده به سوگواری شهری یا شکایت از آن می نشیند که راه خود را گم کرده است

• «کنسرت کوتاه ترانه های محبوب قرن بیستم»، ۹۰ دقیقه ، محصول آمریکا

بیش از دو سال گروهی از هنرمندان، ۲۴ کنسرت از ترانه های محبوب ۲۴ دهه اخیر را اجرا کردند.

بالاخره این ۲۴ کنسرت در برنامه ای فشرده در ۲۴ ساعت به اوج خود رسید.

"ژانویه امسال، به مدت دو هفته، شهر نیویورک شاهد نهمین دوره جشنواره تئاتر «زیر رادار» بود"تیلور مک ، یکی از هنرمندان برجسته تاتر دوران ما، این کنسرت کوتاه را با گروه موزیک خود اجرا می کند: ترانه های قرن بیستم

• «در دست اجرا»، ۹۰ دقیقه، محصول آمریکا، کارگردان جان کولینز

دادگاه عالی آمریکا این مورد را به بحث می گذارد که آیا رقص در کلوپ های برهنگی رقص، یک هنر است یا یک جنایت . تاتر «در دست اجرا» این مورد را با استدلالهای ویژه، لغت به لغت با کشف یک گفتمان روشنفکری و اغلب دلایل عبث و مضحک دادگاه و… به روی صحنه می برد.

• دو بعد زندگی او، ۴۰ دقیقه، محصول استرالیا، کارگردان و بازیگر فلورالیس نابل

اجرایی جادویی مملو از، نقاشی، طراحی، انیمیشن (نقاشی متحرک) و تاتر عروسکی. این اثر چیدمانی از هنرهای تجسمی و نمایشی است، نابل (بازیگر) دست به خلق دنیایی موازی می زند، که هر آنچه به نظر می رسد درواقعیت چیزدیگری است. در این دنیای خیالی، دلفریب و بی پروا، تنش های تصویری خلق می شود و آنقدر روی هم تلنبارمی شود که هنرمند کنترل خود را بر روی آنچه که خلق کرده، از دست می دهد و به کلی هر چیزی ممکن می گردد.

از ایران اثری به نام «هملت شاهزاده اندوه» با اجراهای متعدد در جشنواره به روی صحنه رفت. این نمایش تک نفره نوشته محمد چرمشیر است به کارگردانی محمد عاقبتی، و بازیگری افشین هاشمی.

محمد عاقبتی از بنیانگذاران گروه تئاتر لیو درسال ۲۰۰۱ با همکلاسی هایش است.

گروه تاتر لیو تابه حال ۳۰ اجرا در ایران داشته که از پروژه های آن اجرای آثار کلاسیک و مدرن است. محمد عاقبتی، کارگردان «هملت شاهزاده اندوه» معتقد است که تئاتر امروز ایران مملو از تجربه و سرزندگی است، درست مثل خود جامعه این سرزمین. در تئاتر عناصری وجود دارد که به شکستن، مرزها، تفاوت ها و تضادها می انجامد.

هملت شاهزاده اندوه

افشین هاشمی بازیگر این تئاتر تک نفره بود

این اثر اجرایی تک نفره داشت. به زبان فارسی و با زیرنویس انگلیسی و مدت اجرا ۳۰ دقیقه بود.

بازیگر که به نظر می رسد دانشجوست تصمیم می گیرد با چند تن از دوستانش برای رفع خستگی از روزمرگی و امتحانات چند روزی را در خارج شهر بگذراند.

همه چیز در راه رفت و سپس برگشت دوباره به شهر اتفاق می افتد. در راه رفت متوجه می شود که پدرش مرده و بعدها به این نتیجه می رسد که او به وسیله مادرش با زهر به قتل رسیده.

"برخی از کشورها کمک های مالی برای گروه های تئاتری دارند، مثل فرانسه، آلمان، هلند، بریتانیا و ایرلند و بعضی از کشورها یا نمی توانند یا به طور کلی کمکی به گروه های تئاتری نمی کنند"مادر قتل پدر را عمدا انجام داده تا با عمو ازدواج کند. بنابراین دانشجو بر می گردد و درتضاد بین سوگواری برای پدر یا جشن عروسی بین مادر و عمو سرگردان است.

فرم نمایشنامه

فرم کار اتصال دو نوع داستان موازی است داستانی که دانشجو تعریف می کند و در زمان حال می گذرد و داستان کلاسیک هملت که دانستن یا ندانستن آن شاید تاثیری در درک تماشاگر از این اثر نداشته باشد، نوسان بین واقعیت و خیال، گذشته و حال مهمترین نکته این نمایش تک نفره است است. بازیگر حامل چمدانی است که حاوی وسایل مختلف کوچک پلاستیکی است، ماشین، ماهی تابه، شیشه آب و... برای مدتی که قرار است بیرون از شهر باشند، این چمدان اما حامل حیوانات کوچک پلاستیکی است که نمادهای مختلفی را نشان می دهد: فیل، مادر است، پلنگ، پدر است، دایناسور عمو است و پنگون مشاور پدر است.

این عروسک ها وسایلی اند که بازیگر داستان قتل را به وسیله آنها و به طور نشسته در تمام طول اجرا تعریف می کند.

در شروع کار او از تاریکی به روشنایی می آید و در پایان کار نیز از روشنایی به تاریکی فرو می رود. نمادی از بودن یا نبودن انسان.

شروع باز کردن چمدان همراه با شیشه آبی است که بازیگر بر روی صورتش می پاشد، نوعی شستشوی فکری و ذهنی برای روبرو شدن با واقعیت تلخ، گزنده و آزاردهنده امروز و دیروز. (فراموش نکنیم که آب در اسطوره های ایرانی نماد زنانگی است. آناهینا الهه آبهای روان است.)

باید به توانایی قابل توجه افشین هاشمی در همراه کردن تماشاگر برای یک نمایش تک نفره ۳۰دقیقه اشاره کرد. او به خوبی توانست حالات صورت خود را از شوک به شادی و از شادی به خشم تغییر دهد و با بازی خود مرز بین خیال و واقعیت، گذشته و حال را برای تماشاگر متمایز کند.

بودن یا نبودن

محور اصلی و پرسش اساسی اثر بودن یا نبودن است. اما نمایش فقط در حوزه یک خیانت خانوادگی نمی ماند، اثر خیانت در حوزه جامعه را نیز مطرح می کند و اجبار، اجبار انجام کارهایی را که نمی خواهی ولی باید انجام دهی، تاکید می کند که من (بازیگر) اهل اسلحه یا شمشیر نیستم (تاکید بر جنبش مسالمت آمیز) بنابراین یا باید خود را به دیوانگی بزنم یا درخود فرو روم و با نوشتن و نمایش به تقابل بپردازم.

طرح مجمسه هایی که دستشان به خون آلوده است (مجسه مادر) نیز اشاره ای به شرایط کنونی جامعه است که نمایشنامه به گونه ای سطحی، جانبی و کمرنگ از کنار آن گذشته، اینکه آیا این اشاره به نوعی خودسانسوری تبدیل شده یا نه، نکته ای قابل تامل است.

بعد از سرکوب هر جنبش اجتماعی به خود فرورفتگی واکنشی مرسوم است، اما اینکه بتوان آن را مرتبط با اثر کلاسیکی مثل هملت نشان داد، جای کار بسیار دارد.

این چفت و بست در اثر «هملت، شاهزاده اندوه» هنوز کار بسیاری را می طلبد، تا بتوان حرف تازه ای را بیان کرد که هم بومی باشد و هم ارزش جهانی شدن را داشته باشد.

در عین حال باید از موسیقی تلفیقی اثر که با اجرا بسیار سازگار بود و نام سازنده اش در بروشور ذکر نشده بود، یاد کرد.

جشنواره «تئاتر زیر رادار» تا ۲۲ ژانویه در چند سالن از جمله تئاتر عمومی نیویورک برگزار شد.