گزارشی از نوعی تبعیض جنسیتی ناآشکار در دنیای علم

در دهه‌های اخیر، در دنیا برای مقابله با تفکرات کلیشه‌ای درباره حضور زنان در دنیای علم، تلاش‌های زیادی شده و حضور زنان در حوزه‌های علمی مختلف مانند مهندسی و ریاضیات افزایش یافته است. ولی شواهد حاکی از آن است که هنوز در دنیای علم، سوگیری‌های ناآشکاری وجود دارد. یکی از این سوگیری‌های ناآشکار، استناد کم‌تر مقالات زنان نسبت به مردان است.

به گزارش ایسنا، تبعیض جنسیتی از موضوعاتی است که در جهان علم نیز دیده می‌شود. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد، به زنانی که در زمینه‌های «علوم (Science)، فناوری (Technology)، مهندسی (Engineering) و ریاضیات (Mathematics) » (STEM) مشغول به فعالیت هستند، توجه نمی‌شود.

به نظر می‌رسد این تبعیض جنسیتی در بخش‌های مختلف فضای علم، حتی در مواردی مثل اهدای "جایزه نوبل" نیز وجود دارد.

"در دهه‌های اخیر، در دنیا برای مقابله با تفکرات کلیشه‌ای درباره حضور زنان در دنیای علم، تلاش‌های زیادی شده و حضور زنان در حوزه‌های علمی مختلف مانند مهندسی و ریاضیات افزایش یافته است"سال گذشته بنیاد جایزه نوبل به دلیل اهدای بیشترین جوایز نوبل به مردان مورد انتقاد شدید قرار گرفت. تفکر قالب سنتی این است که زنان ریاضی را دوست ندارند و در علم خوب نیستند؛ البته محققان این دیدگاه را رد می‌کنند و بررسی‌ها نشان داده که این طور نیست.

در دهه‌های گذشته، برای مقابله با این کلیشه‌ها و تفکرات و افزایش حضور زنان در زمینه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) تلاش‌های بسیاری انجام شده است و تعداد زنانی که در این سال‌ها به مشاغل این حوزه‌ها علاقه‌مند شده‌اند، افزایش یافته است. در حال حاضر تعداد زیادی از زنان در مقطع دکتری رشته‌های STEM فارغ‌التحصیل می‌شوند، ولی آن‌ها برای پیشرفت در حرفه تحصیلی و کاری خود با موانع زیادی از جمله موانع ساختاری و نهادی روبرو می‌شوند.

وجود سوگیری‌های ناآشکار در دنیای علم

تحقیقات نشان داده بسیاری از سوگیری‌ها و تعصباتی که در دنیای علم برای زنان متخصص و دانشمند وجود دارد، سوگیری‌های ناآشکار هستند. این موضوع حتی در روند ارزش‌گذاری و قدردانی از کارهای تحقیقاتی و همچنین اهدای بورس تحصیلی به زنان نیز دیده می‌شود. این سوگیری‌های ناآشکار می‌تواند بر توانایی زنان در انتشار یافته‌های تحقیقات و استنادات به مقالات آن‌ها نیز تاثیر بگذارد.

برای مثال؛ برخی مطالعات نشان داده که افراد کمتری به مطالعات زنان استناد می‌کنند و حتی زمان داوری و فرآیند بازبینی توسط همتایان (peer review) در تحقیقاتی که زنان به تنهایی آن‌ها را انجام داده‌اند، دو برابر بیشتر از زمان بازبینی تحقیقات مردان است.

در همین راستا؛ در روزهای اخیر نشریه ساینس، گزارشی در مورد این شکاف استنادی بین پژوهشگران زن و مرد در حوزه فیزیک معاصر منتشر کرده است. در این گزارش عنوان شده است که مشارکت‌های علمی زنان، معمولاً در علوم اعصاب، نجوم، پزشکی و فیزیک، کمتر از همتایان مرد آن‌ها ارزش‌گذاری می‌شوند و مورد استناد قرار می‌گیرند. همچنین مجموعه شواهد نشان می‌دهد عوامل مختلفی در این سوگیری استنادی تاثیرگذار است که می‌تواند به محققان و مؤسسات در کم کردن نابرابری جنسیتی کمک کند.

در گزارش نشریه ساینس، به مطالعه‌ای اشاره شده که هفته گذشته در نشریه Nature Physics منتشر شده است. در این مطالعه عنوان شده که بین مردان و زنان «شکاف استنادی» وجود دارد و استناد بیش از حد به مقالات مردان، در درجه اول توسط پژوهشگران مرد دیگر و سپس توسط محققانی که کمتر با آن حوزه کاری آشنا هستند، انجام می‌شود. پژوهشگران این مطالعه می‌گویند که اگرچه تصمیم‌گیری برای استناد به مقالات، یک انتخاب شخصی است؛ اما تاثیرات تجمعی این انتخاب‌ها، می‌تواند به مجموعه‌ای از محققان آسیب بیهوده بزند.

بررسی‌ها نشان داده است که در زمینه استنادات به مقالات محققان، یک سوگیری جهانی وجود دارد و مقالاتی که توسط زنان نوشته‌شده، به طور چشم‌گیری کمتر مورد استناد قرار گرفته‌اند و مقالات مردان به طور چشم‌گیری بیش از حد استناد شده‌اند.

"سال گذشته بنیاد جایزه نوبل به دلیل اهدای بیشترین جوایز نوبل به مردان مورد انتقاد شدید قرار گرفت"همچنین در این مطالعه عنوان شده که رفتار استنادی در چندین بُعد متفاوت است. به طوری که این عدم توازن، با توجه به این‌که چه کسی استناد می‌کند، کجا استناد می‌کند و چه چیزی استناد می‌کند، متفاوت است.

مزیت پیشگام بودن برای مردان

در گزارش ساینس به مطالعه دیگری اشاره شده که هفته‌های اخیر در نشریه Communications Physics منتشر شده است. در این مطالعه به موضوع «مزیت پیشگام بودن یا تقدم» اشاره شده است.

فریبا کریمی؛ یکی از پژوهشگران این مطالعه که دانشمند علوم اجتماعی محاسباتی در وین است؛ در توضیح این مزیت می‌گوید که در بین مقالات مشابه، مقالاتی که توسط مردان نوشته شده‌اند، پیش از مقالات زنان منتشر شده است؛ بنابراین مردان زودتر از زنان می‌توانند خود را در یک حوزه علمی تثبیت کنند و همین موضوع به آن‌ها اجازه می‌دهد که شبکه ارتباطی خود را توسعه دهند و به رسمیت شناخته شوند.

در این مطالعه عنوان شده است که مردان دارای مزیت‌های تاریخی انباشته‌ای هستند؛ چرا که زنان دیرتر و با سرعت کمتری به این عرصه می‌پیوندند و در مجموع مزیت پیشگام بودن، نقش مهمی در ایجاد نابرابری‌های جنسیتی در استناد به مقالات زنان در جامعه فیزیک دارد.

این نوع تاثیرات می‌توانند در طول حرفه یک فرد دانشگاهی انباشته شوند. بر اساس مقاله‌ای که ماه گذشته در مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم آمریکا (NAS) منتشر شده است؛ در میان اعضای این آکادمی، مردان به طور متوسط در طول عمر خود ۱۴ هزار استناد، بیشتر از زنان دارند و شکل و ویژگی‌های شبکه‌های استنادی نیز به طور قابل توجهی بر اساس جمعیت متفاوت است.

در گزارش نشریه ساینس به راهکاری برای کاهش این شکاف جنسیتی در استنادات نیز اشاره شده است. در این گزارش به نقل از «دنی باسِت»؛ عصب‌شناس سیستم‌ها در دانشگاه پنسیلوانیا که در یکی از مقالات اخیر مشارکت داشته، عنوان شده که در مطالعات اخیر به عواملی اشاره می‌کنند که در آن‌ها اقدام فردی می‌تواند به از بین بردن سیستم‌های ناعادلانه کمک کند.

یکی از استراتژی‌هایی که تیم «باسِت» از آن استفاده می‌کنند، کمی کردن نسبت مقالات محققان زن و مرد در مطالعاتی که محققان به آن استناد کردند، با استفاده از ابزار «ارزیابی تعادل جنسیتی» است و در یک بیانیه عنوان شود که این مقاله به تنوع متعهد بوده است.

این پژوهشگر اشاره می‌کند که این بیانیه، نه تنها از برابری استناد در یک مطالعه خبر می‌دهد، بلکه نشان‌دهنده تعهد به تنوع، برابری و دربرگیری همه گروه‌ها است.

انتهای پیام