پرنورترین سیارات منظومه خورشیدی که با چشم قابل رصد هستند

مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره نورانی‌ترین اجرام موجود در سامانه خورشیدی گفت: در اجرام منظومه خورشیدی ۱۲ مورد آن‌ها نورانی‌ترین اجرام هستند. در اخترشناسی، روشنایی اجرام با "قدر" اندازه گیری می‌شود و هرچه عدد آن کمتر باشد، جرم روشن‌تر است. بنابراین، اجرام با قدر۱ نشانگر درخشان‌ترین اجرام آسمان هستند، اجرام کم نورتر با قدر۲ و باز هم کم نورتر، با قدر۳ و به همین ترتیب کم نورتر می‌شوند.

او ادامه داد: برخی از اجرام برای مثال برخی از سیارات، حتی از قدر ۱ بزرگتر هستند و در درخشان‌ترین حالت در قدر منفی به اوج درخشش می‌رسند. بدون کمک ابزار نوری، چشم انسان می‌تواند اجرام با قدر۶ را در شرایط مطلوب و در یک آسمان تاریک ببیند. حدود ۱۲ جرم در سیستم خورشیدی وجود دارند که به ترتیب از درخشان‌ترین تا کم نورترین آنها، از نظر تئوری با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند.

عتیقی گفت: جای تعجب نیست خورشید بسیار درخشان و با شدت۲۶.۷- می‌درخشد؛ از نظر تکنیکی، هرگز بدون فیلتر‌های ویژه محافظت از چشم، نمی‌توان به خورشید نگاه کرد.

ماه، دومین جرم پر نور سامانه خورشیدی

او با بیان اینکه ماه، دومین جرم پر نور سامانه خورشیدی است، توضیح داد: میزان روشنایی ماه بسته به فاز آن متفاوت است؛ در فاز "ماه کامل" کره ماه در درخشان‌ترین شرایط، با شدت روشنایی و یا قدر ۱۲.۷- به اوج درخشش می‌رسد.

"در اخترشناسی، روشنایی اجرام با "قدر" اندازه گیری می‌شود و هرچه عدد آن کمتر باشد، جرم روشن‌تر است"از طرف دیگر، ماه در مرحله هلال خود فقط در حدود قدر ۶- می‌درخشد. اگر شما یک رصدگر اعماق آسمان هستید، ماه به اندازه کافی روشن است و آسمان شب شما را برای رصد شبانگاهی خراب می‌کند. به این معنی که شما را از دیدن بهترین خوشه‌های ستاره‌ای دور و کم نور، کهکشان‌ها و سحابی‌ها محروم می‌کند.  

مدیر انجمن نجوم آماتوری گفت: سیاره ناهید نزدیکترین سیاره به زمین و یک قدم به خورشید نسبت به سیاره ما نزدیکتر است و درخشان‌ترین سیاره نیز هست و می‌تواند تا قدر ۴.۷- بدرخشد؛ این سیاره بحدی روشن است که در نور روز نیز دیده می‌شود، البته اگر بدانید کجای آسمان را نگاه کنید؟! (رصد در روز) روشنایی الهه آب "آناهیتا" و یا همان سیاره ناهید، تا حدی بدلیل مجاورت با زمین و همچنین ابر‌های غلیظ اطراف آن است. ناهید مانند سایر اجرام منظومه خورشیدی، بسته به عوامل مختلفی از جمله میزان نزدیک بودن به زمین و اینکه در چه فازی باشد، از نظر روشنایی متفاوت است.

به گفته‌ این مقام مسئول، ناهید بعنوان سیاره‌ای از زمین به خورشید نزدیکتر، اهله مختلفی را همچون ماه دارا است.

ملکه آسمان در اوایل زمستان سال قبل در آسمان صبحگاهی بود و در افق شرق قبل از طلوع آفتاب دیده می‌شد. این سیاره در اردیبهشت ۱۴۰۰به آسمان شامگاهی بر می‌گردد.

بهرام، دومین جرم نزدیک زمین

عتیقی با اشاره به اینکه سیاره بهرام بعد از سیاره ناهید، دومین جرم نزدیک زمین و اغلب به حداکثر قدر خود یعنی۲.۹- نمی‌رسد، توضیح داد: بهرام وقتیکه درخشان می‌شود، منظره بسیار تماشایی دارد. همچون سایر سیارات بیرونی (دورتر از خورشید نسبت به زمین)، سیاره بهرام که دارای جو و ۲ قمر است؛ هنگام مقابله، در جهت مخالف خورشید نسبت به زمین بوده و در لحظه غروب خورشید، با درخشان‌ترین حالت از افق شرق طلوع می‌کند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ادامه داد: مقابله‌های این سیاره هنگامی رخ می‌دهد که زمین بین بهرام و خورشید قرار دارد و تقریباً هر ۲سال یکبار این اتفاق می‌افتد. حدود هر ۱۵ سال نیز "مقابله مطلوب" بهرام رخ می‌دهد که شرایط بهتری دارد و سال ۲۰۱۸ به این وضعیت رسید و بسیار درخشان بود. آخرین مقابله آن، اواسط اکتبر۲۰۲۰ نیز مقابله خوبی بود؛ حتی حدود یکماه در مقابله امسال، بهرام روشنتر از سیاره برجیس بود.

"بدون کمک ابزار نوری، چشم انسان می‌تواند اجرام با قدر۶ را در شرایط مطلوب و در یک آسمان تاریک ببیند"در مواقع دیگر (بیشتر اوقات)، سیاره سرخ نسبتاً کم نور است؛ هنگامیکه در سوی دیگر خورشید نسبت به ما قرار دارد، تقریباً در حداکثر فاصله و حدود ۴۰۰میلیون کیلومتری زمین، بسیار کم نور است.

برجیس

عتیقی در ادامه توضیح داد: برجیس جرم بعدی پر نور منظومه خورشیدی است، ولی از آنجا که این سیاره گازی که در ایران باستان هرمز، اورمزد و زاوش (مشتری-Jupiter) نیز نامیده می‌شده، بزرگترین سیاره منظومه ماست، برخی به اشتباه معتقدند که درخشان‌ترین سیاره باشد، اما اینطور نیست. فاصله بیشتر برجیس از ما باعث می‌شود که ناهید و بهرام (همسایگان ما) درخشش بیشتری داشته باشند؛ هرچند که برجیس تقریبا همیشه از سیاره سرخ بهرام روشنتر است (به استثنای قرار داشتن بهرام در مقابله).

به گفته‌ این مقام مسئول، برجیس در حداکثر درخشش، با قدر۲.۸- می‌درخشد، تقریباً به اندازه اوج درخشش ۲.۹- بهرام و درخشان‌تر از ستاره شباهنگ (شعرای یمانی) درخشانترین ستاره آسمان که قدر ۱.۴- دارد. ژوپیتر بعنوان پادشاه باستانی، خدای خدایان نامگذاری شده و همیشه با همان روشنایی خیره کننده می‌درخشد و مانند بهرام روشنایی آن تغییر نمی‌کند. بعلاوه برجیس بسیار باشکوه در سراسر آسمان جابجا می‌شود و همچون تیر و ناهید به طلوع یا غروب خورشید گره خورده نیست. 

عتیقی توضیح داد: سیاره تیزپای تیر (عُطارد-Mercury) یکی از آن اجرامی است که به ندرت دیده می‌شود؛ در بهترین حالت از سیاره حلقه برگردن کیوان، درخشش بیشتری دارد! سیاره تیر می‌تواند به قدر ۱.۹- برسد. این سیاره بدون اتمسفر که دارای ماه در اطراف خود نیست، از ستاره شباهنگ و یا تیشتر (شعرای یمانی-Sirius)، یعنی درخشان‌ترین ستاره آسمان نیز روشن‌تر است؛ اما از آنجا که سیاره تیر درونی‌ترین سیاره منظومه خورشیدی ماست، این سیاره، بیش از هر سیاره دیگری در خانواده خورشید، در آسمان ما به خورشید و افق شرق (شامگاهی) و یا غرب (صبحگاهی) گره خورده است و همیشه کمی قبل از طلوع آفتاب یا کمی بعد از غروب خورشید دیده می‌شود و هرگز در آسمان شب خیلی ارتفاع نمی‌گیرد؛ بنابراین روشنایی آن اغلب با این واقعیت تغییر می‌کند که شما در گرگ و میش و نه در آسمان تاریک و مناسب، این سیاره را مشاهده می‌کنید و چه بسا افراد کمی در طول عمرشان موفق به دیدن این جرم شوند و یا به عبارتی موفق به شناسایی این سیاره در افق نمی‌شوند.

سیاره کیوان

مدیر انجمن نجوم آماتوری گفت: سیاره حلقه بر گردن کیوان یکی از غول‌های گازی است که همراه با برجیس، اورانوس و نپتون، در رده سیارات بیرونی قرار دارند و دارای جو و همچنین اقمار بسیاری است، کیوان از درون تلسکوپ خیره کننده است و همچنین بدون کمک ابزار رصدی یک صید آسان در میان اجرام آسمان به شمار می‌آید؛ تنها با چشم، حلقه‌های آن را نمی‌بینید اما رنگ طلایی و نور ثابت کیوان را مشاهده خواهید کرد.

او افزود: این سیاره با قدر روشنایی به بزرگی ۰.۷+ از بیشتر ستاره‌های آسمان روشنتر و از نظر روشنائی با درخشانترین ستاره‌ها هم تراز است.

بعلاوه، چون این سیاره در چرخش بدور خورشید، فراتر از مدار زمین است، بیشتر از سیاره تیر توسط ناظران عادی دیده می‌شود، چرا که در سراسر آسمان جابجا می‌‎شود. سیاره کیوان آخرین جرمی است که ایرانیان باستان با چشم غیرمسلح آنرا مشاهده و به عنوان سیارات خانواده خورشید آن را می‌شناختند؛ غالباً زمانی که در اعماق شب در آسمان قرار دارد، روشنایی آن با تاریکی شبانگاهی در تضاد و به خوبی دیده می‌شود.

گانیمد

عتیقی با اشاره به اینکه بزرگترین قمر سیاره برجیس، Ganymede است. ادامه داد: هنگامیکه این ماه سیاره برجیس در حداکثر درخشش با قدر۴.۶ در حال چرخش در اطراف برجیس است، دوربین دوچشمی به شما این امکان را می‌دهد که گانمید را ببینید. گانیمد حدود ۷ روز زمینی طول می‌کشد تا مدار خود را به گرد برجیس کامل کند و سایر قمر‌های گالیله‌ای برجیس زمان‌های مختلفی دارند؛ بنابراین در هر شب، موقعیت این ماه‌ها را همواره در حال تغییر نسبت به برجیس (Jupiter) می‌بینید. آن‌ها مانند ستاره‌های کوچکی در یک ردیف، در دو سمت سیاره برجیس از یکدیگر تفکیک شده اند.

آیو

مدیر انجمن نجوم آماتوری توضیح داد: مورد بعدی در لیست اجرام روشن منظومه مان، قمر با آتشفشان‌های فعال در اطراف برجیس، Io است؛ این قمر کمی بزرگتر از ماه ما و داخلی‌ترین ماه از اقمار گالیله‌ای برجیس است و در بهترین حالت با قدر۵ می‌درخشد.

سیارک وستا

مدیر انجمن نجوم آماتوری اضافه کرد: هزاران سنگ ریز و درشت بین مدار سیارات بهرام و برجیس قرار دارند که بقایای بجا مانده از ابتدای شکل گیری سامانه خورشیدی اند و بر اساس قاعده Titius–Bode، موقعیت این اجرام پیش بینی و سال ۱۸۰۱ میلادی اولین آن‌ها Ceres کشف شد اما چهارمین سیارک کشف شده Vesta، تنها سیارکی است که در فهرست روشن‌ترین اجرام سیارکی منظومه ما قرار دارد.

"اگر شما یک رصدگر اعماق آسمان هستید، ماه به اندازه کافی روشن است و آسمان شب شما را برای رصد شبانگاهی خراب می‌کند"وستا بعد از سرس، دومین سیارک بزرگ است؛ وستا می‌تواند در نزدیکترین حالت به زمین، به قدر۵.۱ برسد.

به گفته‌ این مقام مسئول،  قمر اروپا نیز جز نورانی‌ترین اجرام آسمانی منظومه خورشیدی است.  Europa، یکی دیگر از چهار ماه بزرگ گالیله‌ای اطراف سیاره برجیس است زیرا ممکن است اقیانوس و احتمالاً حیات (حتی در مراحل اولیه) زیر سطح یخ زده آن وجود داشته باشد. اروپا در فهرست ما، جزو درخشان‌ترین اجرام سامانه خورشیدی است و در قدر ۵.۲ قرار گرفته است. زمانی برجیس بیشترین تعداد اقمار منظومه مان را به خود اختصاص داده بود، هر چند که امروزه سیاره حلقه بر گردن کیوان با ۸۲ قمر، بیشترین ماه را در اطراف خود دارد و سیاره عظیم برجیس، ۷۹ قمر دارد.

اورانوس

عتیقی گفت:  اورانوس هفتمین سیاره نسبت به خورشید، از نظر تئوری با چشم قابل مشاهده و در بهترین حالت با قدر ۵.۶ است؛ هر چند در مرز بینایی قرار دارد اما نیاکان ما آن را بعنوان سیاره شناسایی نکردند اما این سیاره توسط ویلیام هرشل اخترشناس انگلیسی در ۱۷۸۱ میلادی کشف شد که از درون یک ابزار رصدی ممکن است به رنگ سبز مایل به آبی دیده شود. اورانوس ۲۷ قمر دارد و دارای ۵ قمر بزرگ که شامل تیتانیا، اوبرون، آمبریل، آریل و میراندا می‌شود.

 بیشتر بخوانید

• آغاز سال ۱۴۰۰ شمسی و همزمانی بهار و پائیز در جهان
• آخرین رخداد‌های نجومی فروردین ۱۴۰۰

انتهای پیام/