اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان

اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است؛ یکی آن‌که در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آنهایی‌که مخصوص هر شبی است.به گزارش ایسنا، اعمال مشترک چند چیز هستند:اوّل:«غسل»علامه مجلسی فرموده است که "بهتر است غسل شب‌های قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند".دوّم:«خواندن دو رکعت نماز»در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید(قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ»در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است که کسی که این عمل را انجام دهد از جای خود برنخیزد مگر اینکه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور می کند که تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.سوّم:«باز کردن قرآن و قرائت دعای مخصوص آن» متن دعا در ادامه می آید؛اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِخدایا از تو خواهم به حق کتاب فرستاده شده‌اتوَ ما فیهِ وَ فیهِ اسْمُکَ الاْکْبَرُ وَاَسْماَّؤُکَ الْحُسْنیو آن‌ چه در آنست که در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویتوَما یُخافُ وَ یُرْجی اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقاَّئِکَ مِنَ النّارِو آن‌چه بدانها ترس و امید شود که قرارم دهی از زمره آزاد شدگانت از دوزخ"پس هر حاجت که دارد بخواهد"چهارم:«بر سر گرفتن قرآن»به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و گفت:اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِخدایا به حق این قرآنوَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِو بحق آنکس که او را بدان فرستادیوَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِو بحق هر مؤ منی که در این قرآن مدحش کرده‌ایوَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَو بحقی که تو بر ایشان داری زیرا کسی نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسدسپس ده مرتبه بگوید؛«بِکَ یا اَللّهُ»بحق خودت ای خداو ده مرتبه«بِمُحَمَّدٍ»بحق محمدصلی الله علیه و آلهو ده مرتبه«بِعَلی»بحق علی علیه السلامو ده مرتبه«بِفاطِمَةَ»بحق فاطمه سلام الله علیهاو ده مرتبه«بِالْحَسَنِ»بحق حسن علیه السلامو ده مرتبه«بِالْحُسَیْنِ»بحق حسین علیه السلامو ده مرتبه«بِعَلِیّ بْنِ الْحُسَیْنِ»بحق علی بن الحسین علیه السلامو ده مرتبه«بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی»بحق محمد بن علی علیه السلامو ده مرتبه«بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ»بحق جعفر بن محمد علیه السلامو ده مرتبه«بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ»بحق موسی بن جعفرعلیه السلامو ده مرتبه«بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی»بحق علی بن موسی علیه السلامو ده مرتبه«بِمُحَمَّدِبْنِ عَلِی»بحق محمد بن علی علیه السلامو ده مرتبه«بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ»بحق علی بن محمدعلیه السلامو ده مرتبه«بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی»بحق حسن بن علی علیه السلامو ده مرتبه«بِالْحُجَّةِ»به حق حضرت حجت علیه السلام"پس هر حاجتی که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ کند" .بهتر است اگر می خواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.پنجم:«زیارت امام حسین (ع)»به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع)؛ در هر یک از سه شب قدر مستحب موکد است و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می شود و اگر از نزدیک دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت کند.ششم:«احیاء داشتن شب‌های قدر»یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، ‌تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، ‌پرسش و پاسخ های مذهبی و یا مطالعه کتابهای تفسیر،‌ عقاید و مواعظ آن را سپری کند.در روایتی از امام باقر (ع) آمده است"هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می شود، هر چند که بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.هفتم:«اقامه صد رکعت نماز»صد رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) که فضیلت بسیار دارد و افضل آنست اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) بخواند.هشتم:خواندن دعایی که در ادامه می آید(حضرت زین العابدین (ع) در شب‌های قدر این دعا را می خواندند):بخواند: اَللّهُمَّ اِنّی اَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً داخِراً لا اَمْلِکُ لِنَفْسی نَفْعاً وَلا ضَرّاًخدایا من شام کردم در حالی که بنده خواری هستم که مالک سود و زیانی برای خویشتن نیستموَلا اَصْرِفُ عَنْها سُوَّءاً اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلی نَفْسیو نتوانم از خویشتن پیش آمد ناگواری را بازگردانم و این مطلبی است که من آن را بر خویش گواهی دهموَاَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتی وَقِلَّةِ حیلَتی فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍو به ناتوانی خود و بیچارگیم در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمدوَاَنْجِزْ لی ما وَعَدْتَنی وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فی هذِهِ اللَّیْلَةِو وفا کن برایم بدانچه بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودی از آمرزش در این شبوَاَتْمِمْ عَلَیَّ ما اتَیْتَنی فَاِنّی عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ الضَّعیفُ الْفَقیرُ الْمَهینُو تمام کن بر من آنچه را به من دادی زیرا که من بنده بینوای مستمند ناتوان تهیدست خوار تواماَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنی ناسِیاً لِذِکْرِکَ فیما اَوْلَیْتَنیخدایا قرار مده مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودیوَلا [غافِلاً] لاِِحْسانِکَ فیما اَعْطَیْتَنی وَلا ایِساً مِنْ اِجابَتِکَ وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّیو نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا کردی و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانی طول کشدفی سَرّاَّءَ اَوْ ضَرّاَّءَ اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخاَّءٍ اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاَّءٍ اَوْ بُؤْسٍ اَوْ نَعْماَّءَچه در خوشی و چه در سختی در دشواری یا در آسایش در تندرستی یا گرفتاری در تنگدستی یا در نعمتاِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاَّءِبراستی تو شنوای دعایینهم:«طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی»مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده اند "بهترین اعمال در این شبها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشندو همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند.در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، ‌چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".شب بیست و یکم:این شب فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر است پس اعمال مشترک شب‌های قدر را با توجه بیشتری انجام دهد. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تاکید شده و آمده است که شب قدر در میان یکی از این دو شب است و در چند روایت وقتی که از معصوم(ع) خواستند تا معین کنند که شب قدر، ‌در میان کدام یک از این دو شب است، معین نکردند، بلکه فرمودند : «ما ایسر لیلتین فیما تطلب» (احیای هر دو شب، برای آنچه می‌خواهی مشکل نیست).و جالب این که "مرحوم صدوق" در "امالی" می‌گوید: "من دین الامامیه.... من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل"؛ از دستورات مذهب امامیه است که ... اگر کسی این دو شب را به گفت‌وگوی علمی بپردازد، از هر عبادتی برتر است."اعمال شب بیست و یکم:اعمال این شب بر دو قسم است، قسم اول دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، که به این شرح است:۱- دعایی است که در "مصباح المتهجد" و "کافی" نقل شده است که در شب بیست و یکم خوانده می‌شود که به شرح زیر است:یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِی النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهارِ فِی اللَّیْلِای فرو برنده شب در روز و ای فرو برنده روز در شبوَ مُخْرِجَ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنْ الْحَیِّو ای بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زندهیا رازِقَ مَنْ یَشاَّءُ بِغَیْرِ حِسابٍای روزی دهنده هرکه را خواهی بی حسابیا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا اَللّهُ یا رَحیمُای خدا، ای بخشاینده، ای خدا، ای مهربانیا اَللّهُ اَللّهُ یا اَللّهُای خدا، ای خدا، ای خدالَکَ الاْسْماَّءُ الْحُسْنی وَالاْمْثالُ الْعُلْیا وَالْکِبْرِیاَّءُ وَالا لآءُاز آن تو است نامهای نیکو و نمونه های والا و بزرگی و نعمتهااَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍاز تو خواهم درود فرستی بر محمد و آل محمدوَاَنْ تَجْعَلَ اسْمی فی هذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَداَّءِو نام مرا در این شب در زمره سعادتمندان قرار دهیوَرُوحی مَعَ الشُّهَداَّءِو روحم را با شهدا مقرون سازیوَاِحْسانی فی عِلِّیّینَ وَاِساَّئَتی مَغْفُورَةًو احسان و نیکوکاریم را در بلندترین درجه بهشت و گناهانم را آمرزیده کنیوَاَنْ تَهَبَ لی یَقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبیو به من یقینی عطا کنی که همیشه با دلم همراه باشدوَاِیماناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّیو ایمانی به من بدهی که شک و تردید را از من دور سازدوَتُرْضِیَنی بِما قَسَمْتَ لیو بدانچه روزیم کرده‌ای خوشنودم سازیوَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الاْخِرَةِ حَسَنَةًو بدهی به من در دنیا نعمت نیک و درآخرت نعمت نیکووَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِو نگهداری ما را از عذاب آتش سوزانوَارْزُقْنی فیها ذِکْرَکَو روزیم کنی در این شب از ذکر خودوَشُکْرَکَ وَالرَّغْبَةَ اِلَیْکَ وَالاِْنابَةَو سپاسگزاریت و اشتیاق و بازگشت بسویتوَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُو توفیق برای انجام آنچه را موفق داشتی بدان محمد و آل محمد را که بر او و بر ایشان سلام باد۲- مرحوم "شیخ کفعمی" از "سید بن باقی" نقل کرده است که در شب بیست و یکم می‌خوانی:اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍخدایا درود فرست بر محمد و آل محمدوَاقْسِمْ لی حِلْماً یَسُدُّ عَنّی بابَ الْجَهْلِو چنان بردباری بهره ام کن که ببندد بر من در نادانی راوَهُدیً تَمُنُّ بِهِ عَلَیَّ مِنْ کُلِّ ضَلالَةٍو هدایتی به من ده که بر من منت نهد از رهانیدن از هر گمراهیوَغِنیً تَسُدُّ بِهِ عَنّی بابَ کُلِّ فَقْرٍو بی نیازی به من بده که درهای انواع فقر را به تمامی بر من ببنددوَقُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنّی کُلَّ ضَعْفٍو نیرویی به من ده که هرگونه سستی را از من بازگرداندوَعِزّاً تُکْرِمُنی بِهِ عَنْ کُلِّ ذُلٍّو عزتی که از هر خواری مرا گرامی داریوَرِفْعَةً تَرْفَعُنی بِها عَنْ کُلِّ ضَعَةٍو رفعت مقامی که بدان وسیله مرا از هر پستی بلند کنیوَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّی کُلَّ خَوْفٍو امنیتی که بوسیله آن هر ترسی را از من دور کنیوَعافِیَةً تَسْتُرُنی بِها عَنْ کُلِّ بَلاَّءٍو تندرستی که بدان وسیله مرا از هر بلایی بپوشانیوَعِلْماً تَفْتَحُ لی بِهِ کُلَّ یَقینٍو دانشی که به آن هر یقینی را بر من مفتوح گردانیوَیَقیناً تُذْهِبُ بِهِ عَنّی کُلَّ شَکٍّو یقینی که بدان وسیله هر شک و تردیدی را از من دور سازیوَدُعاَّءً تَبْسُطُ لی بِهِ الاِْجابَةَ فی هذِهِ اللَّیْلَةِو دعائی که اجابتش را بر من بگسترانی در همین امشبهذِهِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ یا کَریمُو در همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت ای بزرگواروَخَوْفاً تَنْشُرُ لی بِهِ کُلَّ رَحْمَةٍو ترسی به من بده که هر رحمتی را بدان وسیله بر من بگسترانیوَعِصْمَةً تَحُولُ بِها بَیْنی وَبَیْنَ الذُّنُوبِ حَتّی اُفْلِحَ بِهاو مرا چنان خودنگهدار کن که همان حالت میان من و گناهان حائل شودعِنْدَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَو بدان وسیله در پیشگاه معصومین (و خود نگهداران) درگاهت رستگار باشم ای مهربانترین مهربانان۳-به فرموده "شیخ مفید" ، دراین شب صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان بر آل محمد(ص) و همچنین بر قاتل امیرمومنان(ع) بسیار لعن و نفرین فرستد و هم برای خویش و پدر و مادرش و سایر مومنان و مومنات دعا کند.دعا برای وجود مبارک امام زمان(عج) و فرج آن حضرت، یکی دیگر از اعمال این شب است.در روایتی که "سید بن طاووس" از حماد بن عثمان نقل کرده می‌خوانیم:در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شدم. امام از من پرسید که آیا غسل کرده‌ای؟ گفتم: آری امام(ع) حصیری طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند.

"امام از من پرسید که آیا غسل کرده‌ای؟ گفتم: آری امام(ع) حصیری طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند"آن حضرت (ع) مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت، نماز می‌خواندم. وقتی که از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم و این کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام(ع) اذان و اقامه گفتند و برخی از خدمتکاران را فرا خواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت(ع) بجا آوردیم.امام صادق(ع) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر(ص) درود فرستاد و برای مومنان دعا کرد، آنگاه به سجده رفت و ساعتی در سجده بود و در آن مدت جز صدای نفس حضرت چیزی را نمی‌شنیدم، سپس دعایی خواند از جمله در دعایش عرض کرد:وَ أسْألُکَ بِجَمیعِ ما سَأَلْتُکَ وَ ما لَمْ أَسْأَلْکَ،از تو تقاضا می کنم به جمیع آنچه که تو را با آن خواندم و آنچه را نخواندم، ازمِنْ عَظیمِ جَلالِکَ ما لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ،عظیم جلال تو که اگر می دانستم، تو را با آن خواندمأَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَیتِهِ،از تو می خواهم بر محمد و اهل بیتش درود بفرستیوَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیائِکَ وَ أَصْفِیائِکَ مِنْ خَلْقِکَ،و اجازه فرج و ظهور کسی را بدهی که با ظهور او گشایشی در کار اولیای تو و برگزیدگان از خلقت ظاهر می شودوَ بِهِ تُبیدُ الظّالِمینَ وَتُهْلِکُهُمْ،و به وسیله او ظالمان را نابود و هلاک می سازی.عَجِّلْ ذلِکَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.ای پروردگار عالمیان، در ظهورش تعجیل فرماپس از آن امام(ع) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدایت! شما برای فرج کسی دعا کردید که با فرج او گشایشی در کار دوستان و اولیای الهی حاصل خواهد شد، مگر آن کس شما نیستید؟ امام(ع) فرمود: نه! او قائم آل محمد است.آنگاه امام صادق(ع) نشانه‌های ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمود: " شب و روز،‌ منتظر ظهور مولایت باش، زیرا خداوند هر روز در شان و کاری است و انجام کاری او را از کار دیگر باز نمی‌دارد" (و توقع امر صاحبک لیلک و نهارک، فان الله کل یوم هو فی شان، لا یشغله شان عن شان)نکته:از شب بیست و یکم، دهه آخر ماه رمضان شروع می‌شود که بسیار پرارزش و مغتنم است، در هر شب از شب‌های این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است که رسول خدا(ص) در هر شب از شب‌های دهه آخر ماه رمضان غسل کرد.همچنین اعتکاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتی از رسول خدا(ص) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.رسول خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف می‌شد. بسترش را جمع می‌کرد و آماده و مهیا و با نشاط به شب‌زنده‌داری و عبادات می‌پرداخت (بسیاری از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا می‌کردند) برخلاف آنچه بعضی از ناآگاهان می‌پندارند که با گذشت شب‌های قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است.منابع:مفاتیح نوین، آیت الله ناصر مکارم شیرازی و همکاران، نوبت و سال چاپ: بیست و دوم ۱۳۸۹، ناشر:انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع)www.hadj.irwww.hajij.comwww.aviny.com