سینمای ایران در سال ۱۴۰۰؛ از 'قهر' تماشاگران تا اعتراض به 'سانسور'
بی بی سی فارسی
سینمای ایران در سال ۱۴۰۰؛ از 'قهر' تماشاگران تا اعتراض به 'سانسور'
- علی مصلح
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر،
Mehrnews
سینمای ایران سال پر فراز و نشیبی را طی کرد که بیش از هرچیز تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری و تداوم شیوع ویروس کرونا در کشور بود. سالی که در روزهای اولش امید به رونق گیشه زنده شده بود، اما در روزهای پایانی‌اش به دلیل سختگیری‌ها و محدودیت‌های جدید چشم‌انداز روشنی برای ادامه فعالیت سینماگران دیده نمی‌شود. سالی که یک فیلمساز کشته شد و رسانه‌ها و دستگاه قضایی و انتظامی خانواده‌اش را قاتل معرفی کردند. سالی که جشنواره فجرش بیش از هر دوره حاشیه داشت. و سالی که در پایانش یکی از مشهورترین فیلمسازان ایرانی و سرنوشت آخرین فیلمش به دفعات سوژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شد.
سویه دلتا علیه اکران نوروز
یک سال پیش در چنین روزهایی در حالی که پیک پنجم شیوع ویروس کرونا در ایران آغاز شده بود و مسئولان وزارت بهداشت از خطرات سویه دلتا می‌گفتند، ترکیب اکران نوروز ۱۴۰۰ مشخص شده بود.
"سالی که در روزهای اولش امید به رونق گیشه زنده شده بود، اما در روزهای پایانی‌اش به دلیل سختگیری‌ها و محدودیت‌های جدید چشم‌انداز روشنی برای ادامه فعالیت سینماگران دیده نمی‌شود"حضور فیلم‌های جدید مسعود کیمیایی و مجید مجیدی که قرار بود بعد از جشنواره فجر اکران شوند، گمانه‌زنی برای بازگشت رونق به گیشه نیمه تعطیل از همه‌گیری بیماری را شدت داده بود. حضور دو فیلم کمدی و یک فیلم پرهیجان ترکیب اکران نوروز را کامل کرده بود.
اما در همان روزهای اول تعطیلات نوروز، تهران به جمع شهرهای "نارنجی" اضافه شد و طبق قوانین دولت وقت باید سالن‌های سینما تعطیل می‌شدند. فشار سینماداران و پخش کنندگان فیلم باعث شد گروه شغلی سینماداران تغییر کند و آنها بتوانند در شهرهای نارنجی از نظر شیوع کرونا ادامه فعالیت بدهند. اما سرعت همه‌گیری سویه دلتا به قدری بالا بود که پیش از پایان تعطیلات دو هفته‌ای ابتدای سال، تهران و بیشتر شهرهای بزرگ ایران "قرمز" شدند و کرکره سینماها پایین کشیده شد.
در نهایت سال ۱۴۰۰ یکی از بدترین رکوردهای اکران نوروز را طی دو دهه اخیر ثبت کرد و در پایان بهار هیچیک از این فیلم‌ها حتی به فروش یک میلیارد تومان نرسیدند. هرچند نمایش پنج فیلم اکران نوروز ۱۴۰۰ تا پایان سال به شکل پراکنده ادامه داشت، اما حتی بعد از بازگشایی سینماها هم تماشاگران علاقه‌ای به سینما رفتن نشان ندادند.
فیلم "خون شد" مسعود کیمیایی بر اساس آمار موجود در سامانه مدیریت و فروش سینمای ایران (سمفا) با کمتر از ۹ هزار مخاطب به یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های کارگردان باسابقه سینمای ایران در گیشه تبدیل شد.
"جنایت خانوادگی" در اردیبهشت
اواخر اردیبهشت ماه سینما به صفحه حوادث رسانه‌ها هم راه یافت. بقایای جسدی در شهرک اکباتان تهران پیدا شد و خیلی زود مشخص شد قربانی بابک خرمدین کارگردان ۴۶ ساله فیلم‌های کوتاه و مستقل است. فیلم بلند او "سوگنامه‌ای برای یاشار" در قالب اکران "هنر و تجربه" به شکل محدود به نمایش درآمده بود و آقای خرمدین به عنوان مدرس سینما هم فعالیت می‌کرد. وقتی پلیس اعتراف‌های پدر و مادر این کارگردان را پخش کرد که به قتل فرزند خود اعتراف می‌کردند و از "مثله کردن" پیکر او می‌گفتند، افکار عمومی به شدت واکنش نشان داد. تا چند هفته رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به محلی برای اظهار نظر درباره این جنایت و ذکر خاطرات ادعایی آشنایان فیلمساز مقتول تبدیل شد.
- 'جنایت اکباتان' و خانواده آقای خرمدین؛ چه چیز ما را معذب می‌کند؟
روز آخر آبان با انتشار خبر مرگ پدر بابک خرمدین در زندان که علاوه بر اعتراف‌های منتشر شده توسط پلیس، در گفت‌وگو با خبرنگاران هم از جزئیات فتل پسرش پرده برداشته بود، این پرونده جنجالی ظاهرا به برگ آخر رسید، در حالی که انگیزه‌ها و دلایل این جنایت خانوادگی هنوز برای مبهم و پیچیده باقی مانده است.
منبع تصویر،
hamshahrionline
قابل تامل این که گروه سینمایی "هنر و تجربه" به عنوان تنها محل برای نمایش عمومی فیلمی از بابک خرمدین در روزهای پایانی سال با تغییر مدیریت و کاهش اختیارات در آستانه تعطیلی است.
اصغر فرهادی؛ از موفقیت در جشنواره کن تا ناکامی در ایران و اسکار
جشنواره فیلم کن بعد از یک سال تعطیلی به دلیل شیوع کووید-۱۹ امسال به جای بهار در تابستان برگزار شد و فیلم آخر اصغر فرهادی را در بخش مسابقه پذیرفت.
"سالی که یک فیلمساز کشته شد و رسانه‌ها و دستگاه قضایی و انتظامی خانواده‌اش را قاتل معرفی کردند"در اختتامیه جشنواره "قهرمان" جایزه بزرگ را دریافت کرد و مسیرش برای موفقیت‌های بیشتر را آغاز کرد. اما سال ۱۴۰۰ برای اصغر فرهادی مانند یک دهه اخیر پیش نرفت و او بخصوص در داخل ایران با چالش‌هایی مواجه شد که پیش از این سابقه نداشت.
منبع تصویر،
Getty Images
همزمان با موفقیت "قهرمان" در کن، فیلمسازی به نام آزاده مسیح‌زاده ادعا کرد که داستان این فیلم بر اساس مستندی که او چند سال پیش ساخته نوشته شده است؛ مستندی درباره یک زندانی در شیراز که در خیابان مقداری طلا پیدا می‌کند و به صاحبش برمی‌گرداند. این ادعا در آن زمان جدی گرفته نشد. اما وقتی در پاییز ۱۴۰۰ "قهرمان" در ایران به نمایش درآمد، خانم مسیح‌زاده مستند خود را منتشر کرد. شباهت‌های مستند او با فیلم آقای فرهادی باعث بحث‌های گسترده‌ای شد و سرانجام وکیل اصغر فرهادی با انتشار بیانیه‌ای خبر داد که موکلش از خانم مسیح‌زاده به دادگاه شکایت کرده است.
- اصغر فرهادی از چه کسی 'بیزار' است؟ واکنش‌ها به یک بیانیه تند اینستاگرامی
اکران عمومی "قهرمان" هم البته برای اصغر فرهادی خوش‌یمن نبود.
فروش خوب کمدی «دینامیت» باعث شده بود پاییز زمان خوبی برای اکران فیلم جدید اصغر فرهادی باشد. اما بعد از دو هفته اول، شتاب استقبال از فیلم کاهش یافت و در نهایت "قهرمان" با ۱۲ میلیارد تومان فروش و کمتر از ۵۰۰ هزار تماشاگر به یکی از ناموفق‌ترین فیلم‌های اصغر فرهادی در ایران طی یک دهه اخیر تبدیل شد. از سوی دیگر روند موفقیت‌های "قهرمان" در فصل جوایز سینمایی آمریکا طوری پیش می‌رفت که نامزد شدنش در اسکار ۲۰۲۲ قطعی به نظر می‌رسید. بخصوص که در اغلب جوایز سالانه حلقه منتقدان کاندیدا بود و نامزد جایزه گلدن گلوب هم شد. اما در نهایت به جمع پنج نامزد نهایی رشته بهترین فیلم بین‌المللی راه نیافت و به این ترتیب یکی از ناکامی‌های بزرگ کارگردان شناخته شده ایرانی در سطح بین‌المللی رقم خورد.
مدیران جدید سینمایی و تشدید "سانسور"
با انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس سیزدهمین دولت جمهوری اسلامی انتظار می‌رفت مدیران جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کابینه او محدودیت‌های بیشتری را اعمال کنند.
"حضور فیلم‌های جدید مسعود کیمیایی و مجید مجیدی که قرار بود بعد از جشنواره فجر اکران شوند، گمانه‌زنی برای بازگشت رونق به گیشه نیمه تعطیل از همه‌گیری بیماری را شدت داده بود"محمد مهدی اسماعیلی به عنوان وزیر پیشنهادی در برنامه پیشنهادی خود برای کسب رای اعتماد از مجلس با اعلام این که وضعیت سینما از نظر شاخص‌های "انقلابی" مناسب نیست، شمشیر را از رو برای سینماگران ایرانی بست. اما معرفی محمد خزاعی تهیه کننده سینما و دبیر سابق جشنواره فجر به عنوان رئیس سازمان سینمایی از سوی برخی سینماگران نشانه مثبتی برای "تعامل" با بدنه سینما تلقی شد.
- انتقاد هنرمندان از تشدید سانسور و محدودیت در دولت ابراهیم رئیسی
اما پیش‌بینی‌های خوشبینانه چندان واقعی نبود. آقای خزاعی در همان هفته‌های اول مسئولیتش وعده داد دیگر برای فیلم‌های "سخیف" مجوز ساخت صادر نخواهد شد که اشاره‌ای به فیلم‌های کمدی عامه‌پسند به عنوان موفق‌ترین فیلم‌های گیشه در سال‌‌های اخیر بود. فیلم کمدی "چپ، راست" که از دولت قبلی مجوز نمایش گرفته بود، چند روز پیش از اکران توقیف شد و تهیه‌کننده‌اش خبر داد که مدیران دولت جدید مجوزهای قبلی را به رسمیت نمی‌شناسند و فیلم‌ها را دوباره بازبینی می‌کنند.
منبع تصویر،
FARARU
توضیح تصویر،
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران
خیلی زود مشخص شد "کمیته سه نفره‌ای" زیر نظر رئیس سازمان سینمایی مشغول بررسی دوباره فیلم‌هایی است که مجوز اکران گرفته‌اند. حساسیت مدیران جدید فقط درباره اکران عمومی نبود و به جشنواره فجر هم سرایت کرد.
دو فیلم پذیرفته شده از سوی هیات انتخاب به گفته بهروز افخمی عضو این هیات مجوز نمایش در جشنواره را هم نگرفتند. از سوی دیگر انتصاب‌های آقای خزاعی هم خبرساز شد. بخصوص تعیین فردی به عنوان مدیرعامل جدید بنیاد سینمایی فارابی که تقریبا هیچ سینماگری از سوابق او باخبر نبود، با واکنش‌های منفی مواجه شد. اما مشکلات مدیر جدید سازمان سینمایی فقط این واکنش‌های منفی نبود.
جشنواره‌ای پر از جنجال
منبع تصویر،
Mehrnews
توضیح تصویر،
پنجمین روز از چهلمین جشنواره فیلم فجر در برج میلاد تهران
اولین جشنواره فجری که مدیران دولت جدید برگزار کردند، همزمان شد با چهلمین سالگرد این رویداد سینمایی. به همین دلیل انتظار می‌رفت شکل اجرایی برپایی و کیفیت فیلم‌ها بهتر از دوره‌های اخیر باشد.
"فشار سینماداران و پخش کنندگان فیلم باعث شد گروه شغلی سینماداران تغییر کند و آنها بتوانند در شهرهای نارنجی از نظر شیوع کرونا ادامه فعالیت بدهند"ولی در عمل همه‌چیز به سمت برگزاری جشنواره‌ای رفت که هر روز خبرهای حاشیه‌های منفی از آن به گوش می‌رسید. همزمانی با شیوع سویه اومیکرون ویروس کووید-۱۹ باعث شد سالن‌های سینما خالی بمانند و از سوی دیگر تراکم زیاد حاضران در مرکز همایش‌های برج میلاد به عنوان سینمای رسانه‌ها و مهمانان ویژه بازتاب‌های منفی به همراه داشت. بیماری دبیر جشنواره و انتقاد برخی رسانه‌های اصولگرا از عملکرد او شائبه غیبتش به دلیل "قهر" را تقویت کرد. انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره دو روز قبل از برگزاری هم اعتبار جشنواره را به خطر انداخت.
- پایان جشنواره فیلم فجر؛ از لو رفتن فهرست برندگان تا برنده شدن محصول 'صدا و سیما'
- چهلمین جشنواره فیلم فجر؛ کرونا، سالن‌های خالی و اختلاف‌های داخلی
اما اگر مدیران سازمان سینمایی توانستند از حاشیه‌های نیمه اول جشنواره به سلامت بگذرند، دو اتفاق در روزهای پایانی به شدت توانایی آنها را زیر سوال برد. اول حذف سیمرغ فیلم برگزیده تماشاگران به دلیل مطرح شدن احتمال "تخلف و تقلب" بود.
به این ترتیب یکی از مهم‌ترین جایزه‌های دو دهه اخیر جشنواره فیلم فجر به دلیل ناتوانی در شمردن آرای تماشاگران اهدا نشد. اتفاق دوم در روز برگزاری اختتامیه رخ داد و فهرست کامل برندگان چند ساعت پیش از برگزاری مراسم لو رفت. رئیس سازمان سینمایی ساعتی بعد از برگزاری اختتامیه در برنامه تلویزیونی "هفت" منتشر کنندگان این فهرست را به "برخورد قضایی" تهدید کرد. در نهایت ماجرا با عذرخواهی رسانه‌ای که برندگان را پیش از موعد معرفی کرده بود، به پایان رسید.
اعتراض پرسروصدای داریوش مهرجویی
در حالی که حاشیه‌های جشنواره فجر چهلم هنوز از یاد نرفته بود، انتشار فهرست هفت فیلم اکران نوروز ۱۴۰۱ از طرف شورای صنفی نمایش و حضور فیلم "لامینور" داریوش مهرجویی در این ترکیب به جنجالی دیگر ختم شد. وقتی مدیران سازمان سینمایی به بهانه "منقضی شدن" پروانه نمایش، این فیلم را از اکران نوروز کنار گذاشتند، داریوش مهرجویی ویدیویی منتشر کرد که در آن با خشمی بی‌سابقه از "توقیف" شدن فیلم جدیدش انتقاد کرد و خبر داد به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رود و "تحصن" می‌کند.
"هرچند نمایش پنج فیلم اکران نوروز ۱۴۰۰ تا پایان سال به شکل پراکنده ادامه داشت، اما حتی بعد از بازگشایی سینماها هم تماشاگران علاقه‌ای به سینما رفتن نشان ندادند"این ویدیو بازتاب‌های گسترده‌ای داشت و نمادی شد برای اعتراض شدید سینماگران به سانسور. اما چند روز بعد آقای مهرجویی ویدیوی دیگری منتشر کرد و با لحنی آرام از صدور پروانه نمایش "لامینور" خبر داد و گفت به او "اطلاعات غلط" داده بودند.
- پیام ویدیویی تند داریوش مهرجویی به وزارت ارشاد: مرا بکشید
نقش محمدرضا شریفی‌نیا بازیگر و دستیار سابق داریوش مهرجویی که در انتشار ویدیوی دوم مورد توجه برخی روزنامه‌نگاران قرار گرفته بود، از طرف مدیران سازمان سینمایی تایید شد و او را فردی "دلسوز" خواندند که با "ریش سفیدی" ماجرا را حل و فصل کرده است. اما اواخر اسفند مصاحبه دیگری با داریوش مهرجویی منتشر شد که در آن از آقای شریفی‌نیا به شدت انتقاد کرده و او را "بازجوی شیرین زبان" توصیف کرده که مجبورش کرده حرف‌های ویدیوی دوم را رو به دوربین بگوید.
به این ترتیب سالی که اکران نوروزی به نماد ناکامی سینمای ایران تبدیل شد، با جدال بر سر اکران نوروز سال آینده روزهای پایانی را طی می‌کند. فروش روزهای ابتدایی فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۱ - که از ۱۸ اسفند آغاز شده است- امیدوار کننده نیست و این نگرانی وجود دارد که سینما در سال جدید هم نتواند به وضعیت پیش از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بازگردد.
- علی مصلح
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر، Mehrnews
سینمای ایران سال پر فراز و نشیبی را طی کرد که بیش از هرچیز تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری و تداوم شیوع ویروس کرونا در کشور بود. سالی که در روزهای اولش امید به رونق گیشه زنده شده بود، اما در روزهای پایانی‌اش به دلیل سختگیری‌ها و محدودیت‌های جدید چشم‌انداز روشنی برای ادامه فعالیت سینماگران دیده نمی‌شود. سالی که یک فیلمساز کشته شد و رسانه‌ها و دستگاه قضایی و انتظامی خانواده‌اش را قاتل معرفی کردند. سالی که جشنواره فجرش بیش از هر دوره حاشیه داشت. و سالی که در پایانش یکی از مشهورترین فیلمسازان ایرانی و سرنوشت آخرین فیلمش به دفعات سوژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شد.
سویه دلتا علیه اکران نوروز
یک سال پیش در چنین روزهایی در حالی که پیک پنجم شیوع ویروس کرونا در ایران آغاز شده بود و مسئولان وزارت بهداشت از خطرات سویه دلتا می‌گفتند، ترکیب اکران نوروز ۱۴۰۰ مشخص شده بود. حضور فیلم‌های جدید مسعود کیمیایی و مجید مجیدی که قرار بود بعد از جشنواره فجر اکران شوند، گمانه‌زنی برای بازگشت رونق به گیشه نیمه تعطیل از همه‌گیری بیماری را شدت داده بود. حضور دو فیلم کمدی و یک فیلم پرهیجان ترکیب اکران نوروز را کامل کرده بود.
اما در همان روزهای اول تعطیلات نوروز، تهران به جمع شهرهای "نارنجی" اضافه شد و طبق قوانین دولت وقت باید سالن‌های سینما تعطیل می‌شدند. فشار سینماداران و پخش کنندگان فیلم باعث شد گروه شغلی سینماداران تغییر کند و آنها بتوانند در شهرهای نارنجی از نظر شیوع کرونا ادامه فعالیت بدهند. اما سرعت همه‌گیری سویه دلتا به قدری بالا بود که پیش از پایان تعطیلات دو هفته‌ای ابتدای سال، تهران و بیشتر شهرهای بزرگ ایران "قرمز" شدند و کرکره سینماها پایین کشیده شد.
در نهایت سال ۱۴۰۰ یکی از بدترین رکوردهای اکران نوروز را طی دو دهه اخیر ثبت کرد و در پایان بهار هیچیک از این فیلم‌ها حتی به فروش یک میلیارد تومان نرسیدند. هرچند نمایش پنج فیلم اکران نوروز ۱۴۰۰ تا پایان سال به شکل پراکنده ادامه داشت، اما حتی بعد از بازگشایی سینماها هم تماشاگران علاقه‌ای به سینما رفتن نشان ندادند. فیلم "خون شد" مسعود کیمیایی بر اساس آمار موجود در سامانه مدیریت و فروش سینمای ایران (سمفا) با کمتر از ۹ هزار مخاطب به یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های کارگردان باسابقه سینمای ایران در گیشه تبدیل شد.
"جنایت خانوادگی" در اردیبهشت
اواخر اردیبهشت ماه سینما به صفحه حوادث رسانه‌ها هم راه یافت. بقایای جسدی در شهرک اکباتان تهران پیدا شد و خیلی زود مشخص شد قربانی بابک خرمدین کارگردان ۴۶ ساله فیلم‌های کوتاه و مستقل است. فیلم بلند او "سوگنامه‌ای برای یاشار" در قالب اکران "هنر و تجربه" به شکل محدود به نمایش درآمده بود و آقای خرمدین به عنوان مدرس سینما هم فعالیت می‌کرد. وقتی پلیس اعتراف‌های پدر و مادر این کارگردان را پخش کرد که به قتل فرزند خود اعتراف می‌کردند و از "مثله کردن" پیکر او می‌گفتند، افکار عمومی به شدت واکنش نشان داد. تا چند هفته رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به محلی برای اظهار نظر درباره این جنایت و ذکر خاطرات ادعایی آشنایان فیلمساز مقتول تبدیل شد.
روز آخر آبان با انتشار خبر مرگ پدر بابک خرمدین در زندان که علاوه بر اعتراف‌های منتشر شده توسط پلیس، در گفت‌وگو با خبرنگاران هم از جزئیات فتل پسرش پرده برداشته بود، این پرونده جنجالی ظاهرا به برگ آخر رسید، در حالی که انگیزه‌ها و دلایل این جنایت خانوادگی هنوز برای مبهم و پیچیده باقی مانده است.
منبع تصویر، hamshahrionline
قابل تامل این که گروه سینمایی "هنر و تجربه" به عنوان تنها محل برای نمایش عمومی فیلمی از بابک خرمدین در روزهای پایانی سال با تغییر مدیریت و کاهش اختیارات در آستانه تعطیلی است.
اصغر فرهادی؛ از موفقیت در جشنواره کن تا ناکامی در ایران و اسکار
جشنواره فیلم کن بعد از یک سال تعطیلی به دلیل شیوع کووید-۱۹ امسال به جای بهار در تابستان برگزار شد و فیلم آخر اصغر فرهادی را در بخش مسابقه پذیرفت. در اختتامیه جشنواره "قهرمان" جایزه بزرگ را دریافت کرد و مسیرش برای موفقیت‌های بیشتر را آغاز کرد. اما سال ۱۴۰۰ برای اصغر فرهادی مانند یک دهه اخیر پیش نرفت و او بخصوص در داخل ایران با چالش‌هایی مواجه شد که پیش از این سابقه نداشت.
منبع تصویر، Getty Images
همزمان با موفقیت "قهرمان" در کن، فیلمسازی به نام آزاده مسیح‌زاده ادعا کرد که داستان این فیلم بر اساس مستندی که او چند سال پیش ساخته نوشته شده است؛ مستندی درباره یک زندانی در شیراز که در خیابان مقداری طلا پیدا می‌کند و به صاحبش برمی‌گرداند. این ادعا در آن زمان جدی گرفته نشد. اما وقتی در پاییز ۱۴۰۰ "قهرمان" در ایران به نمایش درآمد، خانم مسیح‌زاده مستند خود را منتشر کرد. شباهت‌های مستند او با فیلم آقای فرهادی باعث بحث‌های گسترده‌ای شد و سرانجام وکیل اصغر فرهادی با انتشار بیانیه‌ای خبر داد که موکلش از خانم مسیح‌زاده به دادگاه شکایت کرده است.
اکران عمومی "قهرمان" هم البته برای اصغر فرهادی خوش‌یمن نبود. فروش خوب کمدی «دینامیت» باعث شده بود پاییز زمان خوبی برای اکران فیلم جدید اصغر فرهادی باشد. اما بعد از دو هفته اول، شتاب استقبال از فیلم کاهش یافت و در نهایت "قهرمان" با ۱۲ میلیارد تومان فروش و کمتر از ۵۰۰ هزار تماشاگر به یکی از ناموفق‌ترین فیلم‌های اصغر فرهادی در ایران طی یک دهه اخیر تبدیل شد. از سوی دیگر روند موفقیت‌های "قهرمان" در فصل جوایز سینمایی آمریکا طوری پیش می‌رفت که نامزد شدنش در اسکار ۲۰۲۲ قطعی به نظر می‌رسید. بخصوص که در اغلب جوایز سالانه حلقه منتقدان کاندیدا بود و نامزد جایزه گلدن گلوب هم شد. اما در نهایت به جمع پنج نامزد نهایی رشته بهترین فیلم بین‌المللی راه نیافت و به این ترتیب یکی از ناکامی‌های بزرگ کارگردان شناخته شده ایرانی در سطح بین‌المللی رقم خورد.
مدیران جدید سینمایی و تشدید "سانسور"
با انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس سیزدهمین دولت جمهوری اسلامی انتظار می‌رفت مدیران جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کابینه او محدودیت‌های بیشتری را اعمال کنند. محمد مهدی اسماعیلی به عنوان وزیر پیشنهادی در برنامه پیشنهادی خود برای کسب رای اعتماد از مجلس با اعلام این که وضعیت سینما از نظر شاخص‌های "انقلابی" مناسب نیست، شمشیر را از رو برای سینماگران ایرانی بست. اما معرفی محمد خزاعی تهیه کننده سینما و دبیر سابق جشنواره فجر به عنوان رئیس سازمان سینمایی از سوی برخی سینماگران نشانه مثبتی برای "تعامل" با بدنه سینما تلقی شد.
اما پیش‌بینی‌های خوشبینانه چندان واقعی نبود. آقای خزاعی در همان هفته‌های اول مسئولیتش وعده داد دیگر برای فیلم‌های "سخیف" مجوز ساخت صادر نخواهد شد که اشاره‌ای به فیلم‌های کمدی عامه‌پسند به عنوان موفق‌ترین فیلم‌های گیشه در سال‌‌های اخیر بود. فیلم کمدی "چپ، راست" که از دولت قبلی مجوز نمایش گرفته بود، چند روز پیش از اکران توقیف شد و تهیه‌کننده‌اش خبر داد که مدیران دولت جدید مجوزهای قبلی را به رسمیت نمی‌شناسند و فیلم‌ها را دوباره بازبینی می‌کنند.
منبع تصویر، FARARU
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران
خیلی زود مشخص شد "کمیته سه نفره‌ای" زیر نظر رئیس سازمان سینمایی مشغول بررسی دوباره فیلم‌هایی است که مجوز اکران گرفته‌اند. حساسیت مدیران جدید فقط درباره اکران عمومی نبود و به جشنواره فجر هم سرایت کرد. دو فیلم پذیرفته شده از سوی هیات انتخاب به گفته بهروز افخمی عضو این هیات مجوز نمایش در جشنواره را هم نگرفتند. از سوی دیگر انتصاب‌های آقای خزاعی هم خبرساز شد. بخصوص تعیین فردی به عنوان مدیرعامل جدید بنیاد سینمایی فارابی که تقریبا هیچ سینماگری از سوابق او باخبر نبود، با واکنش‌های منفی مواجه شد. اما مشکلات مدیر جدید سازمان سینمایی فقط این واکنش‌های منفی نبود.
جشنواره‌ای پر از جنجال
منبع تصویر، Mehrnews
پنجمین روز از چهلمین جشنواره فیلم فجر در برج میلاد تهران
اولین جشنواره فجری که مدیران دولت جدید برگزار کردند، همزمان شد با چهلمین سالگرد این رویداد سینمایی. به همین دلیل انتظار می‌رفت شکل اجرایی برپایی و کیفیت فیلم‌ها بهتر از دوره‌های اخیر باشد. ولی در عمل همه‌چیز به سمت برگزاری جشنواره‌ای رفت که هر روز خبرهای حاشیه‌های منفی از آن به گوش می‌رسید. همزمانی با شیوع سویه اومیکرون ویروس کووید-۱۹ باعث شد سالن‌های سینما خالی بمانند و از سوی دیگر تراکم زیاد حاضران در مرکز همایش‌های برج میلاد به عنوان سینمای رسانه‌ها و مهمانان ویژه بازتاب‌های منفی به همراه داشت. بیماری دبیر جشنواره و انتقاد برخی رسانه‌های اصولگرا از عملکرد او شائبه غیبتش به دلیل "قهر" را تقویت کرد. انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره دو روز قبل از برگزاری هم اعتبار جشنواره را به خطر انداخت.
اما اگر مدیران سازمان سینمایی توانستند از حاشیه‌های نیمه اول جشنواره به سلامت بگذرند، دو اتفاق در روزهای پایانی به شدت توانایی آنها را زیر سوال برد. اول حذف سیمرغ فیلم برگزیده تماشاگران به دلیل مطرح شدن احتمال "تخلف و تقلب" بود. به این ترتیب یکی از مهم‌ترین جایزه‌های دو دهه اخیر جشنواره فیلم فجر به دلیل ناتوانی در شمردن آرای تماشاگران اهدا نشد. اتفاق دوم در روز برگزاری اختتامیه رخ داد و فهرست کامل برندگان چند ساعت پیش از برگزاری مراسم لو رفت. رئیس سازمان سینمایی ساعتی بعد از برگزاری اختتامیه در برنامه تلویزیونی "هفت" منتشر کنندگان این فهرست را به "برخورد قضایی" تهدید کرد. در نهایت ماجرا با عذرخواهی رسانه‌ای که برندگان را پیش از موعد معرفی کرده بود، به پایان رسید.
اعتراض پرسروصدای داریوش مهرجویی
در حالی که حاشیه‌های جشنواره فجر چهلم هنوز از یاد نرفته بود، انتشار فهرست هفت فیلم اکران نوروز ۱۴۰۱ از طرف شورای صنفی نمایش و حضور فیلم "لامینور" داریوش مهرجویی در این ترکیب به جنجالی دیگر ختم شد. وقتی مدیران سازمان سینمایی به بهانه "منقضی شدن" پروانه نمایش، این فیلم را از اکران نوروز کنار گذاشتند، داریوش مهرجویی ویدیویی منتشر کرد که در آن با خشمی بی‌سابقه از "توقیف" شدن فیلم جدیدش انتقاد کرد و خبر داد به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رود و "تحصن" می‌کند. این ویدیو بازتاب‌های گسترده‌ای داشت و نمادی شد برای اعتراض شدید سینماگران به سانسور. اما چند روز بعد آقای مهرجویی ویدیوی دیگری منتشر کرد و با لحنی آرام از صدور پروانه نمایش "لامینور" خبر داد و گفت به او "اطلاعات غلط" داده بودند.
نقش محمدرضا شریفی‌نیا بازیگر و دستیار سابق داریوش مهرجویی که در انتشار ویدیوی دوم مورد توجه برخی روزنامه‌نگاران قرار گرفته بود، از طرف مدیران سازمان سینمایی تایید شد و او را فردی "دلسوز" خواندند که با "ریش سفیدی" ماجرا را حل و فصل کرده است. اما اواخر اسفند مصاحبه دیگری با داریوش مهرجویی منتشر شد که در آن از آقای شریفی‌نیا به شدت انتقاد کرده و او را "بازجوی شیرین زبان" توصیف کرده که مجبورش کرده حرف‌های ویدیوی دوم را رو به دوربین بگوید.
به این ترتیب سالی که اکران نوروزی به نماد ناکامی سینمای ایران تبدیل شد، با جدال بر سر اکران نوروز سال آینده روزهای پایانی را طی می‌کند. فروش روزهای ابتدایی فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۱ - که از ۱۸ اسفند آغاز شده است- امیدوار کننده نیست و این نگرانی وجود دارد که سینما در سال جدید هم نتواند به وضعیت پیش از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بازگردد.
- علی مصلح
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر، Mehrnews
سینمای ایران سال پر فراز و نشیبی را طی کرد که بیش از هرچیز تحت تاثیر انتخابات ریاست جمهوری و تداوم شیوع ویروس کرونا در کشور بود. سالی که در روزهای اولش امید به رونق گیشه زنده شده بود، اما در روزهای پایانی‌اش به دلیل سختگیری‌ها و محدودیت‌های جدید چشم‌انداز روشنی برای ادامه فعالیت سینماگران دیده نمی‌شود. سالی که یک فیلمساز کشته شد و رسانه‌ها و دستگاه قضایی و انتظامی خانواده‌اش را قاتل معرفی کردند. سالی که جشنواره فجرش بیش از هر دوره حاشیه داشت. و سالی که در پایانش یکی از مشهورترین فیلمسازان ایرانی و سرنوشت آخرین فیلمش به دفعات سوژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شد.
سویه دلتا علیه اکران نوروز
یک سال پیش در چنین روزهایی در حالی که پیک پنجم شیوع ویروس کرونا در ایران آغاز شده بود و مسئولان وزارت بهداشت از خطرات سویه دلتا می‌گفتند، ترکیب اکران نوروز ۱۴۰۰ مشخص شده بود. حضور فیلم‌های جدید مسعود کیمیایی و مجید مجیدی که قرار بود بعد از جشنواره فجر اکران شوند، گمانه‌زنی برای بازگشت رونق به گیشه نیمه تعطیل از همه‌گیری بیماری را شدت داده بود. حضور دو فیلم کمدی و یک فیلم پرهیجان ترکیب اکران نوروز را کامل کرده بود.
اما در همان روزهای اول تعطیلات نوروز، تهران به جمع شهرهای "نارنجی" اضافه شد و طبق قوانین دولت وقت باید سالن‌های سینما تعطیل می‌شدند. فشار سینماداران و پخش کنندگان فیلم باعث شد گروه شغلی سینماداران تغییر کند و آنها بتوانند در شهرهای نارنجی از نظر شیوع کرونا ادامه فعالیت بدهند. اما سرعت همه‌گیری سویه دلتا به قدری بالا بود که پیش از پایان تعطیلات دو هفته‌ای ابتدای سال، تهران و بیشتر شهرهای بزرگ ایران "قرمز" شدند و کرکره سینماها پایین کشیده شد.
در نهایت سال ۱۴۰۰ یکی از بدترین رکوردهای اکران نوروز را طی دو دهه اخیر ثبت کرد و در پایان بهار هیچیک از این فیلم‌ها حتی به فروش یک میلیارد تومان نرسیدند. هرچند نمایش پنج فیلم اکران نوروز ۱۴۰۰ تا پایان سال به شکل پراکنده ادامه داشت، اما حتی بعد از بازگشایی سینماها هم تماشاگران علاقه‌ای به سینما رفتن نشان ندادند. فیلم "خون شد" مسعود کیمیایی بر اساس آمار موجود در سامانه مدیریت و فروش سینمای ایران (سمفا) با کمتر از ۹ هزار مخاطب به یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های کارگردان باسابقه سینمای ایران در گیشه تبدیل شد.
"جنایت خانوادگی" در اردیبهشت
اواخر اردیبهشت ماه سینما به صفحه حوادث رسانه‌ها هم راه یافت. بقایای جسدی در شهرک اکباتان تهران پیدا شد و خیلی زود مشخص شد قربانی بابک خرمدین کارگردان ۴۶ ساله فیلم‌های کوتاه و مستقل است. فیلم بلند او "سوگنامه‌ای برای یاشار" در قالب اکران "هنر و تجربه" به شکل محدود به نمایش درآمده بود و آقای خرمدین به عنوان مدرس سینما هم فعالیت می‌کرد. وقتی پلیس اعتراف‌های پدر و مادر این کارگردان را پخش کرد که به قتل فرزند خود اعتراف می‌کردند و از "مثله کردن" پیکر او می‌گفتند، افکار عمومی به شدت واکنش نشان داد. تا چند هفته رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به محلی برای اظهار نظر درباره این جنایت و ذکر خاطرات ادعایی آشنایان فیلمساز مقتول تبدیل شد.
روز آخر آبان با انتشار خبر مرگ پدر بابک خرمدین در زندان که علاوه بر اعتراف‌های منتشر شده توسط پلیس، در گفت‌وگو با خبرنگاران هم از جزئیات فتل پسرش پرده برداشته بود، این پرونده جنجالی ظاهرا به برگ آخر رسید، در حالی که انگیزه‌ها و دلایل این جنایت خانوادگی هنوز برای مبهم و پیچیده باقی مانده است.
منبع تصویر، hamshahrionline
قابل تامل این که گروه سینمایی "هنر و تجربه" به عنوان تنها محل برای نمایش عمومی فیلمی از بابک خرمدین در روزهای پایانی سال با تغییر مدیریت و کاهش اختیارات در آستانه تعطیلی است.
اصغر فرهادی؛ از موفقیت در جشنواره کن تا ناکامی در ایران و اسکار
جشنواره فیلم کن بعد از یک سال تعطیلی به دلیل شیوع کووید-۱۹ امسال به جای بهار در تابستان برگزار شد و فیلم آخر اصغر فرهادی را در بخش مسابقه پذیرفت. در اختتامیه جشنواره "قهرمان" جایزه بزرگ را دریافت کرد و مسیرش برای موفقیت‌های بیشتر را آغاز کرد. اما سال ۱۴۰۰ برای اصغر فرهادی مانند یک دهه اخیر پیش نرفت و او بخصوص در داخل ایران با چالش‌هایی مواجه شد که پیش از این سابقه نداشت.
منبع تصویر، Getty Images
همزمان با موفقیت "قهرمان" در کن، فیلمسازی به نام آزاده مسیح‌زاده ادعا کرد که داستان این فیلم بر اساس مستندی که او چند سال پیش ساخته نوشته شده است؛ مستندی درباره یک زندانی در شیراز که در خیابان مقداری طلا پیدا می‌کند و به صاحبش برمی‌گرداند. این ادعا در آن زمان جدی گرفته نشد. اما وقتی در پاییز ۱۴۰۰ "قهرمان" در ایران به نمایش درآمد، خانم مسیح‌زاده مستند خود را منتشر کرد. شباهت‌های مستند او با فیلم آقای فرهادی باعث بحث‌های گسترده‌ای شد و سرانجام وکیل اصغر فرهادی با انتشار بیانیه‌ای خبر داد که موکلش از خانم مسیح‌زاده به دادگاه شکایت کرده است.
اکران عمومی "قهرمان" هم البته برای اصغر فرهادی خوش‌یمن نبود. فروش خوب کمدی «دینامیت» باعث شده بود پاییز زمان خوبی برای اکران فیلم جدید اصغر فرهادی باشد. اما بعد از دو هفته اول، شتاب استقبال از فیلم کاهش یافت و در نهایت "قهرمان" با ۱۲ میلیارد تومان فروش و کمتر از ۵۰۰ هزار تماشاگر به یکی از ناموفق‌ترین فیلم‌های اصغر فرهادی در ایران طی یک دهه اخیر تبدیل شد. از سوی دیگر روند موفقیت‌های "قهرمان" در فصل جوایز سینمایی آمریکا طوری پیش می‌رفت که نامزد شدنش در اسکار ۲۰۲۲ قطعی به نظر می‌رسید. بخصوص که در اغلب جوایز سالانه حلقه منتقدان کاندیدا بود و نامزد جایزه گلدن گلوب هم شد. اما در نهایت به جمع پنج نامزد نهایی رشته بهترین فیلم بین‌المللی راه نیافت و به این ترتیب یکی از ناکامی‌های بزرگ کارگردان شناخته شده ایرانی در سطح بین‌المللی رقم خورد.
مدیران جدید سینمایی و تشدید "سانسور"
با انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس سیزدهمین دولت جمهوری اسلامی انتظار می‌رفت مدیران جدید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کابینه او محدودیت‌های بیشتری را اعمال کنند. محمد مهدی اسماعیلی به عنوان وزیر پیشنهادی در برنامه پیشنهادی خود برای کسب رای اعتماد از مجلس با اعلام این که وضعیت سینما از نظر شاخص‌های "انقلابی" مناسب نیست، شمشیر را از رو برای سینماگران ایرانی بست. اما معرفی محمد خزاعی تهیه کننده سینما و دبیر سابق جشنواره فجر به عنوان رئیس سازمان سینمایی از سوی برخی سینماگران نشانه مثبتی برای "تعامل" با بدنه سینما تلقی شد.
اما پیش‌بینی‌های خوشبینانه چندان واقعی نبود. آقای خزاعی در همان هفته‌های اول مسئولیتش وعده داد دیگر برای فیلم‌های "سخیف" مجوز ساخت صادر نخواهد شد که اشاره‌ای به فیلم‌های کمدی عامه‌پسند به عنوان موفق‌ترین فیلم‌های گیشه در سال‌‌های اخیر بود. فیلم کمدی "چپ، راست" که از دولت قبلی مجوز نمایش گرفته بود، چند روز پیش از اکران توقیف شد و تهیه‌کننده‌اش خبر داد که مدیران دولت جدید مجوزهای قبلی را به رسمیت نمی‌شناسند و فیلم‌ها را دوباره بازبینی می‌کنند.
منبع تصویر، FARARU
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران
خیلی زود مشخص شد "کمیته سه نفره‌ای" زیر نظر رئیس سازمان سینمایی مشغول بررسی دوباره فیلم‌هایی است که مجوز اکران گرفته‌اند. حساسیت مدیران جدید فقط درباره اکران عمومی نبود و به جشنواره فجر هم سرایت کرد. دو فیلم پذیرفته شده از سوی هیات انتخاب به گفته بهروز افخمی عضو این هیات مجوز نمایش در جشنواره را هم نگرفتند. از سوی دیگر انتصاب‌های آقای خزاعی هم خبرساز شد. بخصوص تعیین فردی به عنوان مدیرعامل جدید بنیاد سینمایی فارابی که تقریبا هیچ سینماگری از سوابق او باخبر نبود، با واکنش‌های منفی مواجه شد. اما مشکلات مدیر جدید سازمان سینمایی فقط این واکنش‌های منفی نبود.
جشنواره‌ای پر از جنجال
منبع تصویر، Mehrnews
پنجمین روز از چهلمین جشنواره فیلم فجر در برج میلاد تهران
اولین جشنواره فجری که مدیران دولت جدید برگزار کردند، همزمان شد با چهلمین سالگرد این رویداد سینمایی. به همین دلیل انتظار می‌رفت شکل اجرایی برپایی و کیفیت فیلم‌ها بهتر از دوره‌های اخیر باشد. ولی در عمل همه‌چیز به سمت برگزاری جشنواره‌ای رفت که هر روز خبرهای حاشیه‌های منفی از آن به گوش می‌رسید. همزمانی با شیوع سویه اومیکرون ویروس کووید-۱۹ باعث شد سالن‌های سینما خالی بمانند و از سوی دیگر تراکم زیاد حاضران در مرکز همایش‌های برج میلاد به عنوان سینمای رسانه‌ها و مهمانان ویژه بازتاب‌های منفی به همراه داشت. بیماری دبیر جشنواره و انتقاد برخی رسانه‌های اصولگرا از عملکرد او شائبه غیبتش به دلیل "قهر" را تقویت کرد. انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره دو روز قبل از برگزاری هم اعتبار جشنواره را به خطر انداخت.
اما اگر مدیران سازمان سینمایی توانستند از حاشیه‌های نیمه اول جشنواره به سلامت بگذرند، دو اتفاق در روزهای پایانی به شدت توانایی آنها را زیر سوال برد. اول حذف سیمرغ فیلم برگزیده تماشاگران به دلیل مطرح شدن احتمال "تخلف و تقلب" بود. به این ترتیب یکی از مهم‌ترین جایزه‌های دو دهه اخیر جشنواره فیلم فجر به دلیل ناتوانی در شمردن آرای تماشاگران اهدا نشد. اتفاق دوم در روز برگزاری اختتامیه رخ داد و فهرست کامل برندگان چند ساعت پیش از برگزاری مراسم لو رفت. رئیس سازمان سینمایی ساعتی بعد از برگزاری اختتامیه در برنامه تلویزیونی "هفت" منتشر کنندگان این فهرست را به "برخورد قضایی" تهدید کرد. در نهایت ماجرا با عذرخواهی رسانه‌ای که برندگان را پیش از موعد معرفی کرده بود، به پایان رسید.
اعتراض پرسروصدای داریوش مهرجویی
در حالی که حاشیه‌های جشنواره فجر چهلم هنوز از یاد نرفته بود، انتشار فهرست هفت فیلم اکران نوروز ۱۴۰۱ از طرف شورای صنفی نمایش و حضور فیلم "لامینور" داریوش مهرجویی در این ترکیب به جنجالی دیگر ختم شد. وقتی مدیران سازمان سینمایی به بهانه "منقضی شدن" پروانه نمایش، این فیلم را از اکران نوروز کنار گذاشتند، داریوش مهرجویی ویدیویی منتشر کرد که در آن با خشمی بی‌سابقه از "توقیف" شدن فیلم جدیدش انتقاد کرد و خبر داد به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رود و "تحصن" می‌کند. این ویدیو بازتاب‌های گسترده‌ای داشت و نمادی شد برای اعتراض شدید سینماگران به سانسور. اما چند روز بعد آقای مهرجویی ویدیوی دیگری منتشر کرد و با لحنی آرام از صدور پروانه نمایش "لامینور" خبر داد و گفت به او "اطلاعات غلط" داده بودند.
نقش محمدرضا شریفی‌نیا بازیگر و دستیار سابق داریوش مهرجویی که در انتشار ویدیوی دوم مورد توجه برخی روزنامه‌نگاران قرار گرفته بود، از طرف مدیران سازمان سینمایی تایید شد و او را فردی "دلسوز" خواندند که با "ریش سفیدی" ماجرا را حل و فصل کرده است. اما اواخر اسفند مصاحبه دیگری با داریوش مهرجویی منتشر شد که در آن از آقای شریفی‌نیا به شدت انتقاد کرده و او را "بازجوی شیرین زبان" توصیف کرده که مجبورش کرده حرف‌های ویدیوی دوم را رو به دوربین بگوید.
به این ترتیب سالی که اکران نوروزی به نماد ناکامی سینمای ایران تبدیل شد، با جدال بر سر اکران نوروز سال آینده روزهای پایانی را طی می‌کند. فروش روزهای ابتدایی فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۱ - که از ۱۸ اسفند آغاز شده است- امیدوار کننده نیست و این نگرانی وجود دارد که سینما در سال جدید هم نتواند به وضعیت پیش از همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بازگردد.
