بهره‌وری پژوهش‌سرا‌ها با استفاده از ظرفیت نخبگان و اساتید دانشگاه‌ها افزایش می‌یابد

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ناصر باقری‌مقدم؛  قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در خصوص تسهیلات و برنامه‌های این بنیاد برای شناسایی و پرورش استعداد‌های برتر در حوزه دانش‌آموزی با روزنامه همشهری به گفتگو نشست و به شرح اهداف این طرح‌ها و برنامه‌ها پرداخت، که در ادامه می‌خوانید.
‌
شناسایی و پرورش دانش آموزان مستعد کشور به عنوان هدف اجرای طرح شهاب تعیین شده، اما در طول سال‌هایی که از تصویب و اجرای طرح می‌گذرد، ملاک انتخاب و شناسایی دانش آموزان نخبه به میزان حفظ معلومات کتاب‌های درسی محدود شده است. برای تغییر این رویکرد و کیفی سازی مراحل استعدادیابی طرح شهاب چه برنامه‌هایی دارید؟

در این طرح نیمرخ استعدادی دانش آموزان در ۸ حوزه استعدادی به صورت غیر رقابتی و مستمر و زیر نظر مربیان و معلمان آموزش و پرورش مشخص می‌شود که این ۸ حوزه عبارتند از استعداد کلامی، استعداد هنری، فرهنگ دینی، استعداد اجتماعی، علوم، استعداد حرکتی، ریاضی و علوم فضایی.

به طور کلی طرح شهاب یک طرح کیفی در زمینه پرورش استعداد‌های برتر کشور در حوزه دانش آموزی است و نام طرح هم از اهداف آن، شناسایی و هدایت استعداد‌های برتر، گرفته شده است. آموزش و پرورش و بنیاد ملی نخبگان در سال ۱۳۹۱ سیاست‌های کلی طرح را مصوب و در هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان به تصویب رساند. بر اساس این مصوبه در چند سال گذشته نیمرخ استعدادی کلیه دانش آموزان مقطع دوره دوم ابتدایی که ۴ میلیون دانش آموز در پایه‌های چهارم، پنجم و ششم هستند، در این حوزه‌ها بررسی شده است. در حال حاضر این دانش آموزان وارد دوره اول متوسطه شده اند و در دوره دوم نگاه طرح فقط شناسایی نیست و پرورش و هدایت استعداد‌ها هم مد نظر است.

البته از یکی دو سال قبل که رهبری در دیدار نخبگان دستور بروز رسانی سند راهبردی نخبگان را دادند، بنیاد در حال به روز رسانی سند است که مراحل و روش شناسایی و پرورش استعداد‌ها هم در این به روز رسانی لحاظ می‌شود.

کلیه دانش آموزان مقطع دوره دوم ابتدایی مورد شناسایی و گزینش قرار گرفته اند؟

۱۰ درصد از کل جمعیت دانش آموزان این مقطع جزء جمعیت مخاطب بنیاد و آموزش و پرورش قرار می‌گیرند.

"آموزش و پرورش و بنیاد ملی نخبگان در سال ۱۳۹۱ سیاست‌های کلی طرح را مصوب و در هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان به تصویب رساند"از این جامعه هدف ۱.۵ تا ۲ درصد در مدارس سمپاد و استعداد‌های درخشان و ۱.۵ تا ۲ درصد در مدارس نمونه مردمی و هیئت امنایی مورد حمایت علمی آموزش و پرورش قرار می‌گیرند و برای توسعه استعداد آن‌ها اقدام می‌شود. مجموع این ۲ گروه از دانش آموزان ۳ درصد از جامعه هدف طرح را تشکیل می‌دهند و ۷ درصد باقیمانده را از طریق سایر مدارس کشور شناسایی می‌شوند. این مدارس که از بین ۷۰۰ منطقه آموزشی کشور گزینش می‌شوند و کل مناطق آموزشی کشور را در بر می‌گیرند، جزء مدارس سمپاد به شمار نمی‌آیند، ولی مراکز آموزشی خوب و ممتاز هستند.

در شناسایی استعداد‌ها فقط از ظرفیت مربیان و معلمان مدارس استفاده می‌شود؟ به نظر می‌رسد با وجود ازدحام و تراکم دانش آموزی مدارس کشور این امر تاکنون محقق نشده است.

برای افزایش امکان شناسایی و کشف استعداد‌های درخشان دانش آموزان کشور از ظرفیت کانون‌های مردمی استفاده می‌کنیم. تاکنون ۱۲ کانون مردمی را شناسایی و کمک کردیم وارد فرایند پرورش استعداد‌ها شوند.

در سال‌های گذشته و به ویژه در دهه ۹۰ تعدادی از کانون‌های مردمی به صورت خودجوش وارد حوزه نخبه پروری شدند. این کانون‌ها با بنیاد همکاری می‌کنند؟

تشکیل کانون‌های مردمی کشف استعدادها، از ابتکارات بنیاد است.

تعداد اندکی از این کانون‌ها از گذشته در کشور فعالیت داشتند که مورد حمایت ارگان خاصی هم نبودند و به صورت خودجوش ایجاد و فعال شدند. بنیاد قصد دارد از ظرفیت‌های مردمی که در کشور وجود دارند و عمدتأدر قالب مساجد، پایگاه‌های بسیج، انجمن‌های علمی و فرهنگی فعالیت می‌کنند، برای پیشبرد اهداف طرح بهره بگیرد. استعداد‌های شناسایی شده در این کانون‌ها یک تا دو درصد از جامعه مخاطب طرح را تشکیل می‌دهند.

در فعالیت این کانون‌های مردمی شاهد روش‌های غیرکارشناسانه و سلیقه‌ای و حتی بیراهه رفتن برخی از آن‌ها بودیم. برای جلوگیری از تکرار این مسائل چه راهکاری پیش بینی شده است؟

در طرح جدید به جای این که مانع فعالیت کانون‌های مردمی شویم، آن‌ها را تشویق می‌کنیم که بر اساس استاندارد‌ها و شیوه نامه‌های بنیاد مجوز بگیرند و با روش‌های مورد تأیید بنیاد فعالیت کنند تا خانواده‌ها اطمینان خاطر داشته باشند که در این مراکز پرورش و توسعه استعداد‌ها با شیوه‌ها و استاندارد‌های جهانی صورت می‌گیرد. در جریان فعالیت کانون‌ها هم ارزیابی‌هایی صورت می‌گیرد که استاندارد‌های آموزشی و فرهنگی کشور ما را رعایت کنند.

"بر اساس این مصوبه در چند سال گذشته نیمرخ استعدادی کلیه دانش آموزان مقطع دوره دوم ابتدایی که ۴ میلیون دانش آموز در پایه‌های چهارم، پنجم و ششم هستند، در این حوزه‌ها بررسی شده است"بر اساس این استانداردها، فعالیت کانون‌ها باید به گونه‌ای باشد که علاقه و تعصب دانش آموزان به کشور و فرهنگ بومی ایرانی را افزایش دهد و شناخت آن‌ها از مسائل و زیرساخت‌ها توسعه پیدا کند تا بتوانند در جهت رشد و توسعه کشور موثر باشند. البته در طرح جدید بر اساس مصوبه شورای انقلاب فرهنگی، از مراجع ذیربط درخواست می‌کنیم کانون‌هایی را که فعالیت غیر مجاز یا با استاندارد‌های پایین داشته اند، غیرفعال کنند.

در سال‌های اخیر در میان رتبه‌های برتر آزمون ورودی دانشگاه‌ها دانش آموزان مناطق محروم و کم برخوردار جایی نداشتند. در تغییرات طرح برای شناسایی نخبگان مناطق محروم چه پیش بینی‌هایی شده است؟

آخرین گروه از مخاطبان طرح شهاب را نهاد‌های حمایتی مانند بهزیستی، کمیته امداد و ستاد اجرای فرمان امام (ره) شناسایی می‌کنند و تحت پوشش خدمات طرح قرار می‌دهند. این نهاد‌ها در روستا‌های دورافتاده و در مناطقی که دانش آموزان به کانون‌های مردمی هم دسترسی ندارند فعالیت می‌کنند و برای افزایش مهارت‌های دانش آموزان مستعد شناسایی شده در این نقاط، بسته‌های تشویقی ویژه شامل جزوات، بسته‌های آموزشی، برگزاری کلاس‌های تکمیلی تحصیلی در نظر گرفته شده است.

در مقطع متوسطه که به عنوان مرحله پرورش استعداد‌های دانش آموزان پیش بینی شده، در مدارس نظری خلأ فعالیت‌های عملی و پژوهشی وجود دارد و حتی اگر مرحله شناسایی استعداد‌ها به درستی انجام شود، زیرساخت‌های لازم برای پرورش حوزه‌های استعدادی طرح ایجاد نشده است.

پژوهشسرا‌ها وظیفه ایجاد فضای تجربه برای دانش آموزان مدارس نظری را دارند که در رشته‌های مختلف به صورت عملی پژوهش‌های کاربردی انجام دهند. برای افزایش بهره وری پژوهشسرا‌ها از ظرفیت نخبگان و اساتید دانشگاه‌ها هم استفاده می‌شود.

راه اندازی و طراحی مدارس خلاقیت هم راهکار دیگری است که نخبه‌ها را به اقتصاد دانش بنیان کشور متصل می‌کند و زمینه خلاقیت و نوآوری جامعه هدف را به وجود می‌آورد.

در انتخاب دانش آموزان مخاطب طرح، مستعد بودن در حوزه‌های هشت گانه طرح از اهمیت یکسان برخوردارند یا گزینش در یک یا چند حوزه اولویت دارد؟

حوزه‌های استعدادی طرح شهاب بر اساس نیاز کشور تعیین شده اند و با توجه به رهنمود‌های رهبری سعی می‌کنیم در زمینه رشته‌های پایه و علوم انسانی استعداد‌های برتر را شناسایی و حمایت کنیم. متأسفانه دانش آموزانی که در رشته‌های مادر و پایه مانند فیزیک یا ریاضی، رتبه‌های یک تا ۵۰ کنکور ورودی دانشگاه یا مدال طلا، نقره و برنز المپیاد‌های علمی را به دست می‌آورند، در دانشگاه وارد رشته‌هایی می‌شوند که از شرایط و مزایای بهتری برخوردارند. بر اساس رهنمود رهبری ما تلاش می‌کنیم این دانش آموزان را به ادامه تحصیل و پژوهش در این علوم پایه تشویق و حمایت کنیم.

در برنامه‌های حمایتی بنیاد نخبگان چه رشته‌هایی اولویت دارند؟

مدال آوران المپیاد‌های علمی ادبیات فارسی، ریاضی، فیزیک، شیمی و رتبه‌های یک تا ۱۰۰ کنکور رشته‌های ریاضی، آمار، زمین شناسی، انواع زیست شناسی، شیمی محض، زیست فناوری و فیزیک. در علوم انسانی هم رشته‌های ایران شناسی، جامعه شناسی، ادبیات فارسی، علوم تربیتی، قران و حدیث و فلسفه. رشته مهندسی کشاورزی هم که از صنایع مهم و زیربنایی کشور محسوب می‌شود و زیرشاخه‌های این رشته مانند مهندسی آب، مهندسی خاک، مهندسی باغبانی، اقتصاد کشاورزی جزء رشته‌های اولویت دار به شمار می‌آیند و در طول تحصیلات دانشگاهی هم از دانشجویان این رشته‌ها به صورت ویژه حمایت می‌شود.

این حمایت‌ها به چه صورتی انجام می‌شود؟

در طول تحصیل به دانشجویان به اندازه حداقل حقوق مصوب کشور حق الزحمه داده می‌شود و تسهیلات توانمندسازی مختلف در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.

"مجموع این ۲ گروه از دانش آموزان ۳ درصد از جامعه هدف طرح را تشکیل می‌دهند و ۷ درصد باقیمانده را از طریق سایر مدارس کشور شناسایی می‌شوند"این دانشجویان اگر پویایی علمی خود را حفظ کنند، تا مقطع دکترا حمایت می‌شوند. یعنی بعد از کارشناسی ارشد و پسادکترا حمایت و کمک می‌کنیم در دانشگاه یا نهاد‌های فناورانه جذب شوند تا مشکل اشتغال نداشته باشند.

چه تعدادی از دانش آموزان تحت پوشش طرح شهاب قرار می‌گیرند؟

برای این که بتوانیم روی پرورش استعداد‌های بهتر تمرکز کنیم، ۱۰ درصد از دانش آموزان دوره اول متوسطه را پوشش می‌دهیم و از جمعیت ۴ میلیون نفری دانش آموزان این مقطع، ۴۰۰ نفر را گزینش می‌کنیم که حمایت‌های بهتر و بیشتری داشته باشیم. حمایت از این جمعیت مخاطب تا دانشگاه و تحصیل آن‌ها در رشته مطلوبشان ادامه دارد.

امسال دانش آموزان مدارس عادی در میان رتبه‌های برتر کنکور ورودی دانشگاه‌ها سهمی نداشتند و اغلب قریب به اتفاق رتبه‌های برتر فارغ التحصیلان مدارس سمپاد بودند. با توجه به این که بسیاری از دانش آموزان پذیرفته شده در این مدارس به دلیل شهریه بالای مراکز استعداد‌های درخشان از تحصیل در آن‌ها چشم‌پوشی می‌کنند، حمایت‌های مالی از دانش آموزان مستعد در طرح شهاب دیده نشده است؟

 بنیاد نخبگان از استعداد‌های برتر حمایت مالی نمی‌کند و برنامه‌های پیش بینی شده فقط در راستای توانمندسازی و مهارت افزایی آن‌ها طراحی شده است. این دوره‌ها شامل خلاقیت، همدلی اجتماعی، رهبری و حل مسئله، غنی سازی خودرو‌های استعدادی، ارتقای کیفیت تحصیل با دوره‌های آموزشی است که برای دانش آموزان دوره اول متوسطه طراحی شده است.

برای جلوگیری از مهاجرت دانش آموزان نخبه چه برنامه‌ای دارید؟ بر اساس شواهد و آمار موجود، در سال‌های اخیر مهاجرت نخبه‌ها به سطوح دانش آموزی رسیده است.

مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌های طرح شهاب باید به گونه‌ای باشد که علاقه و تعصب دانش آموزان به کشور و فرهنگ بومی ما را افزایش دهد.

در کنار این هویت بخشی و فرهنگ سازی برای امنیت شغلی، تحصیلی و رفاه نخبگان هم برنامه‌های جامعی داریم که در قالب این برنامه‌ها زمینه بازگشت تعداد زیادی از نخبگانی را که برای ادامه تحصیل به کشور‌های مختلف مهاجرت کرده بودند، فراهم کردیم تا برگردند و در قالب پروژه یا بازگشت کامل به کشور خدمت کنند. در ۵ سال گذشته با کمک معاونت علم و فناوری نهاد ریاست جمهوری موفق شدیم دو هزار و ۷۰۰ نفر از نخبگان کشور راکه در ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا تحصیل کرده بودند، به کشور برگردانیم. بخشی از این دانش آموختگان نخبه جذب هیئت علمی دانشگاه‌ها شدند. بخشی دیگر وارد شرکت‌های دانش بنیان شدند و عده‌ای هم در کشور شرکت‌های دانش بنیان ایجاد کردند.