سیاست اوباما در خاورمیانه؛ یکی از دو اولویت در آستانه شکست؟

در واشنگتن این روز‌ها کمتر کسی به آینده گفتگو‌ها خوش‌بین است

باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، آن طور که خودش سال گذشته در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک اعلام کرد، دو اولویت مهم در خاورمیانه دارد: یکی، حل و فصل مناقشه اتمی با ایران و دیگری، پیشبرد مذاکرات صلح بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها.

سرنوشت اولویت اول به احتمال زیاد در چند ماه آینده تا حدی روشن خواهد شد. اولویت دوم ولی فعلا به آستانه فروپاشی رسیده است.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، روز چهارشنبه تماس مقام‌های ارشد کابینه‌اش با تشکیلات خودگردان فلسطینی را ممنوع اعلام کرد. این منع شامل حال زیپی لیونی، مذاکره کننده ارشد اسرائیل در گفتگوهای صلح یا مقام‌های امنیتی نمی‌شود ولی در عمل، روابط تیره با طرف فلسطینی را تیره‌تر خواهد کرد.

بی‌دلیل نیست که در واشنگتن، این روز‌ها کمتر کسی به آینده گفتگو‌ها خوش‌بین است.

آرون دیوید میلر، کار‌شناس مسائل خاورمیانه در مرکز تحقیقاتی ویلسون، معتقد است که شرایط جاری برای پیشبرد روند صلح مساعد نیست.

او به بی‌بی‌سی می‌گوید: «وزیر امور خارجه آمریکا احتمالا بیشتر از شخص رئیس جمهور درباره مذاکرات صلح ذوق و شوق دارد. عباس و نتانیاهو هم بیشتر زندانی افکار عمومی داخلی هستند، حس بی‌اعتمادی و عدم اطمینان بین آن‌ها خیلی عمیق است.»

اوری نیر، سخنگوی گروه «صلح هم‌اکنون»

"طرفین نه فقط از‌‌‌ همان ابتدا به آینده گفتگو‌ها تردید داشتند بلکه اگر بخواهم رک بگویم به این قصد به پای میز مذاکره آمدند تا گفتگو‌ها به جایی نرسد."

این مقام سابق دولت بیل کلینتون می‌افزاید: «رهبر فلسطینی‌ها به جای مذاکرات دو جانبه، به استراتژی مراجعه به نهادهای بین المللی روی آورده است. من درک می‌کنم که فلسطینی‌ها طرف ضعیف‌تر هستند و می‌خواهند موضع خود را تقویت کنند اما این کار‌ها وجهه خوبی ندارد و نشان دهنده ناکارآمدی و مساله دار بودن روند مذاکرات است.»

محمود عباس هفته پیش روند ثبت کردن نام فلسطین در ۱۵ نهاد زیرمجموعه سازمان ملل متحد را آغاز کرد، اقدامی که اسرائیل به شدت خشمگین کرده است.

تصمیم محمود عباس پس از آن اعلام شد که اسرائیل مجوز ساخت حدود ۷۰۰ واحد مسکونی دیگر در شهرک‌های یهودی‌نشین واقع شرق بین‌المقدس را صادر کرده بود، اقدامی که فلسطینی‌ها آن را مانع‌تراشی بر سر مذاکرات می‌دانند.

جان کری سه‌شنبه این هفته در یک جلسه علنی کمیته روابط خارجی مجلس سنا، شهرک‌سازی تازه اسرائیل را مسبب اصلی به بن‌بست کشیده‌شدن گفتگو‌ها دانست.

این موضع بحث‌برانگیز خیلی سریع با واکنش تند دفتر نخست‌وزیری اسرائیل مواجه شد تا آنجایی که سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تاکید کرد که اظهارات آقای کری اشتباه تعبیر شده است و او هر دو طرف را مقصر می‌داند.

با این حال، بسیاری از فعالان لیبرال طرفدار صلح در واشنگتن انگشت تقصیر به سمت بنیامین نتانیاهو نشانه گرفته‌اند.

"یکی از مواردی که بنیامین نتانیاهو از آن پرهیز می‌کند درگیر شدن با جناح راست افراطی از جمله حزب «خانه یهودی» است که بخشی از دولت ائتلافی او هستند و تاسیس کشوری مستقل به نام فلسطین را علنا رد می‌کنند."

اوری نیر، سخنگوی گروه «صلح هم‌اکنون» بر این باور است که اگر محمود عباس با یک نخست‌وزیر دیگر در اسرائیل طرف بود، رهبری که به گفته وی، حاضر باشد امتیازهای جدی بدهد و هم زمان بتواند حمایت مردم در اسرائیل از توافق احتمالی را جلب کند، شاید اوضاع فرق می‌کرد.

او می‌گوید: «عباس یقین دارد که با نتانیاهو به توافق خوبی دست پیدا نخواهد کرد و از طرفی، نتانیاهو هم حفظ شرایط فعلی را به گزینه‌های دشوار دیگر ترجیح می‌دهد.»

یکی از مواردی که بنیامین نتانیاهو از آن پرهیز می‌کند درگیر شدن با جناح راست افراطی از جمله حزب «خانه یهودی» است که بخشی از دولت ائتلافی او هستند و تاسیس کشوری مستقل به نام فلسطین را علنا رد می‌کنند.

نفتالی بنت، رهبر این حزب که در کابینه آقای نتانیاهو وزیر اقتصاد است، از او خواسته که در واکنش به تصمیم اخیر محمود عباس، شهرک‌های عمده یهودی‌نشین در اراضی اشغالی فلسطینیان را رسما به خاک اسرائیل ضمیمه کند.

محمود عباس نیز به‌شدت از طرف رقبای سیاسی‌اش در داخل گروه فتح و افکار عمومی فلسطینیان در مورد امتیازدادن به اسرائیل زیر فشار است.

در چنین فضای پرتنشی، بعید است که واشنگتن بتواند در آینده نزدیک شکاف عمیق بین دو طرف مناقشه را کاهش بدهد.

اوری نیر می‌گوید: «دلیل ناکامی گفتگو‌ها می‌تواند این باشد که رهبران دو طرف برای مصالحه آماده نبودند.

الان روشن به نظر می‌رسد که طرفین نه فقط از‌‌‌ همان ابتدا به آینده گفتگو‌ها تردید داشتند بلکه اگر بخواهم رک بگویم به این قصد به پای میز مذاکره آمدند تا گفتگو‌ها به جایی نرسد.»