مرکل و زنان

صدای آلمان

صدای آلمان - ۲ آذر ۱۳۹۹

او را در آغاز "دخترک کهل" می‌نامیدند، زیرا هلموت کهل، صدراعظم وقت مرکل جوان و بی‌تجربه در دنیای سیاست را به کابینه آورد. سپس آنگلا مرکل تبدیل شد به "مادر" ملت و قدرتمندترین زن جهان. اما خودِ صدراعظم آلمان به خودش چگونه می‌نگرد؟

مرکل خود درباره اینکه ۱۵ سال پیش به عنوان نخستین زن، قدرتمندترین نهاد دولتی آلمان را در اختیار گرفت، می‌گوید: "با یک گل بهار نمی‌شود" (ضرب‌المثل آلمانی: با یک چلچله تابستان نمی‌شود)؛ برای او مسئله کاملا امری واضح است و می‌افزاید: «این واقعیت، که من وجود دارم، را نباید با چیزی اشتباه گرفت که وجود ندارد.»

اما ادای سوگند آنگلا مرکل در مقام صدر اعظم آلمان در نوامبر ۲۰۰۵ واقعیتی پرصدا بود. این زن دموکرات مسیحی در آن زمان با یک کت تیره رنگ در برابر رئیس وقت پارلمان بوندستاگ آلمان، نوربرت لامرت، قرار گفت و سوگند خود را با این عبارت به پایان برد: "تا جایی که پروردگار مرا یاری کند".

دستاوردهای مرکل برای زنان چه بود؟

یاری‌رسانی اما پیش از مرکل، از سوی گرهارد شرودر، صدراعظمی با منش مردانه، آمده بود. در آن سال، پس از انتخابات پارلمانی آلمان، در میزگرد تلویزیونی دو شبکه پربیننده و سراسری آلمان که سران احزاب، ازجمله مرکل، در آن شرکت داشتند، شرودر که هنوز صدراعظم بود، با لحنی متکبرانه گفت: «جداً فکر می‌کنید حزب من پیشنهاد گفت‌وگو از سوی خانم مرکل را می‌پذیرد، که بیاید بگوید، می‌خواهد صدراعظم شود؟» شرودری که هنوز سرمست قدرت بود، سپس افزود: «به نظر من، همان بهتر که بگذاریم کلیسا در همان روستا بماند...»

در آن میزگرد تلویزیونی، مرکل ما مکثی توأم با تأمل، در حالی که حرف شرودر برایش کمی عجیب می‌نمود، بی‌آنکه کسی متوجه شود، کمی چشمانش را از سر شگفتی در حدقه چرخاند؛ اما چندی بعد حزب سوسیال دموکرات را به شرکت در کابینه کشاند.

"او را در آغاز "دخترک کهل" می‌نامیدند، زیرا هلموت کهل، صدراعظم وقت مرکل جوان و بی‌تجربه در دنیای سیاست را به کابینه آورد"در پی این میزگرد نوربرت لامرت، رئیس پارلمان بوندستاگ آلمان، پس از ادای سوگند آنگلا مرکل در مقام صدراعظمی به او گفت: «شما نخستین زن برای ریاست دولت آلمان در انتخاباتی دموکراتیک هستید. این سیگنال پرتوانی است برای بسیاری زنان، و البته مطمئنا برای برخی مردان.»

مرکل پس از امضای قرارداد تشکیل دولت ائتلافی به رهبران سوسیال دموکرات، گرهارد شرودر و فرانتس مونته‌فرینگ در سال ۲۰۰۵

اما مرکل برای زنان چه دستاوردی داشت؟ مسئله زنان تا چه اندازه در کانون توجه او بود؟ مرکل هرگز خود را یک فمینیست نخواند. هنگامی که در نشست زنانه سران کشورهای گروه ۲۰ در کنار ملکه هلند، ماکسیما، و دختر ترامپ، ایوانکا، در این باره از او می‌پرسند، مرکل نمی‌خواهد برچسب بخورد و می‌گوید: «تاریخ فمینیسم، تاریخی است که من با آن هم وجوه اشتراک دارم و هم افتراق. و من میل ندارم با لقبی خود را بیارایم که اصلا دارای آن نیستم.»

اجلاس گروه ۲۰ در برلین

مرکل خود را "راهگشا"ی زنان می‌داند

اما مرکل خود را به نوعی یک "راهگشا" می‌داند، تنها به این دلیل که او کارکرد یک سرمشق را دارد. پیامی که او به دختران و زنان جوان می‌فرستد و در انگاره‌ای که از خود ارائه می‌دهد، این است که می‌خواهد بگوید: "شما می‌توانید دست یابید!" او در سال ۲۰۱۸ طی سخنانی به مناسبت "۱۰۰ سالگی حق رأی زنان" در مورد بیلان دستاوردهای تاکنونی برای زنان گفت: «دیگر در بسته نشد.

اما هنوز گاهی وقت‌ها به نوعی پا را محکم لای جرز در می‌گذارند.» او اما به روشنی گفت که برای برابرحقوقی واقعی زنان و مردان، به ۱۰۰ سال دیگر نیاز نیست.

مرکل در مورد سیاست زنان، از همان آغاز رویکردی دوپهلو داشته است. او نخست مخالف سهمیه‌بندی برای زنان بود. او مخالف مقررات کاری نیمه‌وقت بود که چتر حمایتی برای تسهیل بازگشت زنان به شغل خود بود. هم‌زمان از طرح پرداخت کمک‌هزینه برای والدینی حمایت کرد که فرزندان خود را در خانه بزرگ می‌کنند. این طرح نمی‌توانست الگویی برای برابرحقوقی زن و مرد باشد، زیرا این فقط زنان هستند که در خانه می‌مانند و فرزندان را بزرگ می‌کنند.

"در پی این میزگرد نوربرت لامرت، رئیس پارلمان بوندستاگ آلمان، پس از ادای سوگند آنگلا مرکل در مقام صدراعظمی به او گفت: «شما نخستین زن برای ریاست دولت آلمان در انتخاباتی دموکراتیک هستید"مرکل حتا از وزنه سیاسی خود برای همسان‌سازی دستمزد زن و مرد، در شرایط تخصص شغلی برابر، هزینه نکرد.

حزب دموکرات مسیحی برای زنان جذاب‌تر شد

اما صدراعظم مرکل با فرصت دادن به زنان، آنها را به جلو راند. او نخست راه اورزولا فن در لاین را برای وزارت دفاع هموار کرد و سپس او را بر صندلی ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا نشاند. او آنه‌گرت کرامپ-کارنباوئر را برای کسب دبیرکلی حزب دموکرات مسیحی تشویق کرد و بدین گونه حزب را برای زنان جذاب‌تر ساخت.

آندرآس رینکه، گزارشگر خبرگزاری رویترز، از آغاز صدراعظمی مرکل، نظاره‌گر سیاست‌ها و کارکردهای اوست و از تلاش‌های بزرگ مرکل در زمینه حقوق برابر زن و مرد می‌گوید: «او در سفرهای خارجی همیشه تلاش کرده بر گرانیگاه‌هایی تکیه کند که مربوط به زنان بوده است.»

برای مثال، مرکل در عربستان سعودی از نخستین دانشگاه زنان دیدار کرد، در نیجر به خانه زنان رفت. او دختران دانشجو در کره جنوبی را تشویق کرد وارد سیاست شوند. مرکل اعتقاد عمیق دارد، جامعه‌هایی که زنان حرفی برای گفتن دارند، کارکرد بهتری نیز دارند؛ و در داخل و خارج کشور پیگیر این اعتقاد عمیق خود است.

نخستین حلقه مدیریت زنان

روش سیاسی پراگماتیستی و مصلحت‌گرایانه مرکل همواره به کمک او آمده است، به این معنا که او هرگاه خطایی را تشخیص داده، سریع سکان را به مسیری دیگر هدایت کرده است.

در آغاز صدراعظمی مرکل، برای او کافی بود از شرکت‌ها خواسته شود، داوطلبانه زنان را به مقام‌های کلیدی مانند هیئت مدیره‌ها راه دهند. این توصیه اما بعدها دیگر برای مرکل کافی نبود، چنان که گفت: «حال مدام شرکت‌هایی دیده می‌شوند که مقیاس هدف خود را بر روی صفر گذارده‌اند.» و سپس افزود بود که تفاهم او برای این شرکت‌ها هم در حد "صفر" است.

نزدیک‌ترین حلقه مدیریت در دفتر صدراعظمی آلمان، زنان هستند: رئیس دفتر بئاته بائومان، رئیس برنامه‌ریزی اِوا کریستیان‌سن. اما سخنگوی او، اشتفان زایبرت، یک مرد است، همانند مردانی که سرپرستی دوایر دفتر صدراعظمی را برعهده دارند. رینکه خبرنگار رویترز می‌گوید: «شاید این تفاوت بزرگی است که او با اسلاف خود دارد، زیرا او میان جنسیت‌ها تفاوت قائل نیست.»

کنفرانس زنان در مقام‌های کلیدی در سال ۲۰۱۴

مرکل در مراحل پایانی مقام خود با دستی بازتر عمل می‌کند، چه در سیاست کرونا و چه در زمینه برابرحقوقی زن و مرد. او برابری در همه حوزه‌ها را رویکردی "منطقی" می‌خواند.

"او مخالف مقررات کاری نیمه‌وقت بود که چتر حمایتی برای تسهیل بازگشت زنان به شغل خود بود"هنگامی که در یک برنامه‌ی گفت‌وگو با شهروندان، خانمی مسن برای مرکل توصیف می‌کند که تا چه اندازه حس اعتماد به او دست می‌دهد از اینکه می‌بیند اطراف او را زنان قوی چه در خانه سالمندان یا در سیاست گرفته‌اند؛ و مرکل خشنود از این اظهارات می‌گوید: «وقتی زنان از جایگاه خود حرفی می‌زنند، حتما نباید چیز بدی باشد.» اوضاع کنونی آلمان چنین است و این امر بی‌ارتباط با مرکل نیست.

نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

شخصیتی فراتر از "دختر" هلموت کهل

هلموت کهل، صدراعظم سابق آلمان زمانی با رویکردی پدرانه از مرکل به عنوان "دختر" یاد کرده بود. اما مرکل خیلی سریع از زیر سایه "پدر" پا به بیرون نهاد. او رهبری حزب دموکرات مسیحی را در شرایطی برعهده گرفت که این حزب در اپوزیسیون قرار داشت. اما بزرگ‌ترین لحظه در زندگی سیاسی او متعلق به سال ۲۰۰۵ است.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

پیروزی با اختلاف اندک!

در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵، مرکل به عنوان نامزد دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی به رقابت با گرهارد شرودر، صدراعظم آلمان از حزب سوسیال دموکرات پرداخت. رقابتی که سرنوشت آن با فاصله‌ای کم به نام مرکل رقم خورد.

نتیجه انتخاباتی حزب دموکرات مسیحی بدترین نتیجه‌ای بود که این حزب از زمان تاسیس دولت آلمان در سال ۱۹۴۹ به نام خود رقم زده بود. همین پیروزی شکننده حکایتگر آغازی دشوار برای مرکل بود.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

صدراعظم جدید آلمان

در آن هنگام حزب سوسیال دموکرات آلمان و ائتلاف دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی تصمیم گرفتند یک دولت ائتلاف بزرگ در آلمان تشکیل دهند. آنگلا مرکل در روز ۲۲ نوامبر سال ۲۰۰۵ به عنوان نخستین زن در تاریخ آلمان و به عنوان جوان‌ترین صدراعظم تاریخ این کشور و همچنین به عنوان نخستین سیاستمدار شرق آلمان، کلید ورود به دفتر صدرات عظمی را از آن خود کرد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

میزبانی خوش‌رو

آلمان در سال ۲۰۰۷ میزبان رهبران و سران کشورهای گروه هفت بود. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و همچنین جورج دبلیو بوش، همتای آمریکایی او نیز در این نشست شرکت کردند. جهان در آن روزگار در قیاس با جهان امروز، به لحاظ ژئوپلیتیکی، جهانی "آرام‌تر" و به مراتب "سالم‌تر" بود.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

بازی با رنگ‌ها

به رنگ لباس‌های مرکل هم توجه شده است.

"هم‌زمان از طرح پرداخت کمک‌هزینه برای والدینی حمایت کرد که فرزندان خود را در خانه بزرگ می‌کنند"رنگ شلوار او معمولا تیره است. اما رنگ کت و بلوز او مرتب تغییر کرده است. برخی از تحلیلگران حتی مدعی شده‌اند که از روی رنگ کت مرکل می‌توان به حالات روحی آن لحظه او پی برد و می‌توان حدس زد که او چه پیامی برای گفتن به مردم و دیگر سیاستمداران دارد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

امان از دست این پسربچه‌های بزرگ!

موضوع بر سر معماری سیاست اروپا در سال ۲۰۰۸ است. سروکار آنگلا مرکل با دو سیاستمدار "مرد سالار" افتاده است. نیکلای سرکوزی، رئیس جمهور فرانسه و سیلویو برلوسکنی، نخست‌وزیر ایتالیا.

مرکل با این لبخند ملیح نسبت به برخورد این دو واکنش نشان داده است. حال آنکه موضوع بر سر آن است که در دوره بحران مالی، چه کسی هدایت واقعی اتحادیه اروپا را باید برعهده گیرد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

مددرسان یا قیم؟

بدهی‌های مالی بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا افزایش یافته و این امر سرنوشت یورو را به مخاطره انداخته بود. مرکل خواستار اهدای کمک‌های مالی کلان به کشورهای مقروض اروپایی بود. در عین حال او خواستار اجرای سیاست‌های ناظر بر صرفه‌جویی اکید از سوی دولت‌های این کشورها شده بود. همین موضوع باعث شد که برخی از رسانه‌های یونان، آلمان تحت زمامداری مرکل را با آلمان دوران ناسیونال سوسیالیست‌ها مقایسه کنند.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

عمل به جای حرف

مرکل سخنران خیلی ماهری نیست.

"این طرح نمی‌توانست الگویی برای برابرحقوقی زن و مرد باشد، زیرا این فقط زنان هستند که در خانه می‌مانند و فرزندان را بزرگ می‌کنند"از رفتن بین توده مردم تن می‌زند. خیلی کوتاه سخن می‌گوید و درباره سیاست‌های خود جاروجنجالی راه نمی‌اندازد. اما همین عملکرد او باعث محبوبیت او شده است. او بیشتر عمل می‌کند تا حرف بزند. همین توانایی و کارنامه او است که باعث شده بتواند هدایت چهار دولت آلمان را برعهده بگیرد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

همچون یک مادر

زمانی رسید که کسی مرکل را مادر نامید.

نه مادر کسی، بلکه مادر ملت آلمان. گرچه نوعی طعنه و طنز در این توصیف وجود دارد، اما حکایت از مهر مادرانه او نیز دارد. این مادر به امور کشور رسیدگی می‌کند و از ترس و نگرانی عمومی می‌کاهد. گرچه باید گفت که این توصیف، توصیفی است که با زمانه حاضر سازگار نیست.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

ما از پس این بحران برمی‌آییم!

مرکل زمانی گفته بود که "ما موفق می‌شویم". مراد از این جمله فائق آمدن بر بحران برخاسته از ورود پناهجویان به آلمان بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بود.

"او نخست راه اورزولا فن در لاین را برای وزارت دفاع هموار کرد و سپس او را بر صندلی ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا نشاند"همین موضوع باعث شکاف عمیقی در جامعه آلمان شد. سیاست مهاجرپذیری و رویکرد او نسبت به بحران پناهجویی در آن موقع همچنان از مسائل مورد مشاجره در پرونده سیاسی مرکل به حساب می‌آید.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

شخصیت سال ۲۰۱۵

نشریه "تایم" در سال ۲۰۱۵، آنگلا مرکل را به عنوان "شخصیت سال" انتخاب کرد. تایم از او تحت عنوان صدراعظم جهان آزاد یاد کرد. گفته بود که مرکل در ایام سخت نیز از توانایی رهبری بسیار بالایی برخوردار است. او دو تجربه موفق را در پرونده خود داشت: فائق آمدن بر بحران مالی سال ۲۰۰۸ و همچنین چیرگی بر بحران پناهجویی سال ۲۰۱۵.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

نقش فزاینده زنان در آلمان

آنگلا مرکل، نخستین صدراعظم زن تاریخ آلمان است.

گرچه او در مصاحبه‌های خود بر این موضوع تاکید خاصی ننهاده است. اما بسیاری از زنان دیگر در آلمان در سایه زمامداری او موفق شدند پله‌های ترقی را طی کنند. به عنوان نمونه آنه‌گرت کرامپ-کارن‌باوئر، هدایت حزب دموکرات مسیحی و وزارت دفاع را برعهده گرفت. اورزولا فون درلاین، پست ریاست کمیسیون اتحاد اروپا را از آن خود کرد و یولیا کلوکنر، وزیر کشاورزی شد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

رویکردی خویشتن‌دارانه!

مرکل رازنگه‌دار است. اینکه درباره دیگران، چه از نظر شخصی و چه از نظر سیاسی، چه می‌اندیشد، موضوعی است که هیچ‌گاه بیان نمی‌کند.

"در آغاز صدراعظمی مرکل، برای او کافی بود از شرکت‌ها خواسته شود، داوطلبانه زنان را به مقام‌های کلیدی مانند هیئت مدیره‌ها راه دهند"او نظر خود را درباره دیگران فاش نمی‌کند. او مناسبات خود با دیگران را تنها بر بستر حفظ منافع ملی تنظیم می‌کند.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

همچون یک شهروند عادی

مرکل خیلی خوب می‌داند که یک قوطی شیر چند است. مرکل هیچ‌گاه حتی پس از سال‌ها هدایت و رهبری آلمان، خود را برتر از دیگران حس نمی‌کند. تصویرهای متعددی از مرکل وجود دارد که او را به هنگام خرید از فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها نشان می‌دهد. او مثل یک زن خانه‌دار، به فروشگاه می‌رود و مایحتاج خود را تهیه می‌کند.

این عکس، البته تصویرگر بازدید از یک فروشگاه با گروهی از سیاستمداران چینی در سال ۲۰۱۴ است.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

علامت اختصاری

روشن نیست که مرکل این حرکت دست خود را از چه کسی و از کجا آموخته است. اما همین حرکت دست مانع از آن می‌شود که او پیکر خود را خم کند. پیام دیگری در این حرکت و رفتار خاص وجود ندارد. اما همین نوع قرار گرفتن انگشتان تبدیل به علامت اختصاری او شده است.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

زندگی شخصی

چیز زیادی درباره زندگی خصوصی آنگلا مرکل منتشر نشده است.

"اما سخنگوی او، اشتفان زایبرت، یک مرد است، همانند مردانی که سرپرستی دوایر دفتر صدراعظمی را برعهده دارند"او خیلی کم درباره زندگی شخصی خود سخن می‌گوید. اما بعضی از مسائل بر دیگران پوشیده نمانده است. مثلا اینکه مرکل همراه با همسرش، یوآخیم زائر، هر سال در ایام عید پاک برای پیاده‌روی به جزیره ایسکیا در ایتالیا می‌روند. البته امسال به علت کرونا موفق به تکرار این عادت سالانه نشدند.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

مرکل و کرونا

بحران کرونا خیلی چیزها را در آلمان و همچنین در سطح اروپا تغییر داد. مرکل سیاست دقیقی در برابر مقابله با شیوع ویروس کرونا در پیش گرفته است.

سیاستی که گرچه با انتقادهایی نیز روبه‌رو بوده، اما در مجموع موفق ارزیابی می‌شود. عملکرد مرکل در مورد کرونا حتی باعث افزایش محبوبیت مرکل در آلمان شد.
نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

پایان نه چندان دور!

آنگلا مرکل دو سال پیش اعلام کرده بود که از نامزدی در انتخابات پاییز سال ۲۰۲۱ خودداری خواهد ورزید. اما تا آن هنگام او به وظایف صدراعظمی خود عمل خواهد کرد. بنابراین او ۱۶ سال صدراعظم آلمان بوده است. هلموت کهل نیز در کارنامه سیاسی خود ۱۶ سال رهبری آلمان را به عنوان صدراعظم این کشور برعهده داشته است.