چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟
در 29 تیر ماه 1390، نخستین دیدار کتاب‌داران و مسؤولان نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور با رهبر معظم انقلاب برگزار گردید. در ابتدای این دیدار، «سیدمحمد حسینی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با ارایه‌ی آمارهایی از وضعیت انتشار کتاب در جمهوری اسلامی ایران، کوشید تا گزارشی را از وضعیت مطلوب کتاب ارایه نماید، اما این گزارش، با واکنش مقام معظم رهبری مواجه گردید و ایشان فرمودند: «ما در کشورمان، در جامعه‌ى خودمان، از واقعیتى که در این زمینه وجود دارد، راضى نیستیم. بله، درست است؛ امروز حجم کتاب‌هایى که تولید می‌شود، با گذشته خیلى تفاوت کرده است؛ گاهى چند برابر کتاب منتشر می‌شود یا تیراژ کتاب‌ها بالا می‌رود؛ لیکن این کافى نیست؛ این‌ها براى کشور ما خیلى کم است[2]»
ایشان در فرازهای پایانی بیانات خویش، فرمودند: «من از این اجتماعى که امروز هست، می‌خواهم این استفاده را بکنم که یک تجدید مطلعى بشود در مسأله‌ى کتاب و کتاب‌خوانى و کتاب خوب و کتاب مفید و کتاب سالم؛ یک حرکتى را همه‌ى مسؤولان در کشور آغاز کنند؛ از آن‌هایى که برنامه‌ریزى می‌کنند، تا آن‌هایى که تولید می‌کنند، تا آن‌هایى که تبلیغ می‌کنند، تا مخاطبان کتاب، جوان‌ها و غیر جوان‌ها که کتاب را می‌خوانند، یک نگاه جدیدى داشته باشیم[3]»
ابراز نارضایتی رهبر معظم انقلاب اسلامی از وضعیت کتاب در جمهوری اسلامی ایران، بهانه‌ای برای این نوشتار است تا با بازنگری جز به جز در این حوزه، گامی به سوی «تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب» برداشته شود. در هر بخش از این مقاله، ابتدا وضعیت حوزه‌ی کتاب از نگاه شاخص‌های رسمی، پژوهش‌ها و مطالعات علمی موجود، بررسی خواهد شد و سپس براساس نگاه مقام معظم رهبری و دغدغه‌ی ایشان در آن بخش، فاصله‌ی وضعیت کنونی تا وضعیت مطلوب، سنجیده خواهد شد و به تناسب بضاعت کم نویسنده، کوشیده می‌شود راهکارهای لازم برای رسیدن به وضعیت مطلوب، بیان شود. در نخستین بخش این مقاله، کارنامه و جایگاه جهانی جمهوری اسلامی ایران براساس شاخص‌های رسمی ملی و جهانی توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است.
* شاخص‌های توسعه در حوزه‌ی نشر کتاب
برای سنجش میزان پیشرفت یا موفقیت هر برنامه، فعالیت و اقدامی، باید شاخص‌هایی کمّی یا کیفی طراحی شود. سنجش این شاخص‌ها در بازه‌های زمانی و مقایسه‌ی آن‌ها، گزارشی از وضعیت مسأله‌ی مورد سنجش را ارایه می‌دهد. در حوزه‌ی نشر کتاب، شاخص‌هایی جهانی و ملی وجود دارد که نمایشگر میزان توسعه در این حوزه، هستند:
1ـ شاخص جهانی توسعه‌ی نشر کتاب: یونسکو به عنوان بازوی علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد، شاخص «تعداد عنوان کتاب‌های چاپ شده در یک سال» را برای سنجش میزان توسعه‌ی کشورها در حوزه‌ی نشر کتاب اعلام کرده است. براساس تعریف سال 1985م. یونسکو، «کتاب یک نشریه‌ی غیرادواری و چاپ شده است که دارای حداقل 49 صفحه‌ی منحصر به صفحه‌های جلد است که در کشور چاپ‌شده و در دسترس همگان قرار گرفته باشد.»[4]
2ـ شاخص ملی توسعه‌ی نشر کتاب: مرکز آمار ایران، مرجع رسمی ارایه‌ی آمار در جمهوری اسلامی ایران است. این مرکز در حوزه‌ی کتاب، همان شاخص یونسکو را به عنوان شاخص توسعه‌ی نشر کتاب پذیرفته است. براساس تعریف این مرکز، «کتاب، نشریه‌ای غیرادواری و چاپ شده است که حداقل ٤٨ صفحه داشته و دارای جلد باشد.»[5][6]نامه‌ها، قالب «کتاب» تعریف نشده است و به همین دلیل، اداره کل کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به کتاب‌های کم‌تر از 48 صفحه یا چاپ شده در خارج ایران و یا فاقد دسترسی عمومی، نیز مجوز انتشار می‌دهد. این نکته باعث گردیده که در آمار ارایه شده از سوی خانه‌ی کتاب، کتاب‌های کم‌تر از 48 صفحه، کتاب‌های چاپ شده در خارج ایران و کتاب‌های فاقد دسترسی عمومی، مورد شمارش قرار گیرند.
اما تمامی فعالیت آن، زیر نظر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. متأسفانه در قوانین و آیینمرکز آمار ایران، اطلاعات مربوط به تعداد عناوین چاپ شده در یک سال را، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت می‌کند و مرجع ارایه‌ی این آمار، «خانه‌ی کتاب» است. مؤسسه‌ی خانه‌ی کتاب خود را «یک مؤسسه‌ی غیرانتفاعی و غیردولتی» اعلام می‌کند
* وضعیت توسعه‌ی نشر کتاب در ایران براساس شاخص‌های فعلی
اطلاعات خانه‌ی کتاب ایران درباره‌ی وضعیت توسعه‌ی نشر کتاب در ایران، از سال 1373ه.ش. در دسترس است. (جدول شماره‌ی 1)
جدول شماره‌ی 1 ـ تعداد سالانه‌ی عنوان کتاب‌های چاپ شده در ایران (1373تا1389)
سال تعداد عناوین 73 10272 74 11974 75 14386 76 15509 77 17418 78 21393 79 24794 80 32360 81 36112 82 37564 83 41497 84 51510 85 53452 86 55848 87 55554 88 60646 89 64606
براساس این داده‌ها، در 16 سال گذشته به جز سال 1387، تعداد عنوان کتاب‌های چاپ شده در یک سال، روندی رو به رشد داشته و از 272/10 عنوان در سال 73، با رشد خیره کننده‌ی 629 درصدی، به 606/64 عنوان در سال 89، رسیده است. (نمودار شماره‌ی 1)
* جایگاه ایران در جهان از نظر توسعه‌ی نشر کتاب براساس شاخص‌های فعلی
مرجع رسمی اعلام میزان توسعه‌ی کشورها در حوزه‌ی کتاب، یونسکو است. متأسفانه یونسکو آمار خود در حوزه‌ی توسعه‌ی کتاب را از سال 1999م. به روز نکرده است و آمار سال 1999م. نیز، آماری ناقص است. اما بررسی آمار یونسکو در بازه‌ی سال‌های 1995 تا 1998م. نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران، رتبه‌ای بین 15 تا 21 را در جهان به خود اختصاص داده است. به دلیل محاسبه‌ی کتاب‌های دولتی و کتاب‌های کودک در سال‌های 95 و 96 در آمار ایران، هم‌چنین ارایه نکردن آمار از سوی کشورهای آمریکا، کره، روسیه و ژاپن در سال‌های 97 و 98، رتبه‌ی واقعی ایران، چیزی متفاوت از وضعیتی است که در نگاه اول، مشاهده می‌شود. براساس جدول شماره‌ی 2، در سال 1995م. ایران با 031/13 عنوان کتاب، رتبه‌ی 13 جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که اول، کشورهای ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران، آمار خود را اعلام نکرده‌اند؛ و دوم، آمار ایران شامل کتاب‌های دولتی و کودک نیز می‌شود. بنابرین، براساس آمار سال 1996م. می‌توان پیش‌بینی کرد در سال 1995م. رتبه‌ی ایران، حداکثر رتبه‌ی 15 در جهان بوده است.
جدول شماره‌ی 2ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده‌ی 20 کشور برتر در سال 1995میلادی
رتبه کشور تعداد 1 انگلیس 101764 2 آلمان 74174 3 ایالات متحده آمریکا 62039 4 اسپانیا 48467 5 جمهوری کره 35864 6 فرانسه 34766 7 ایتالیا 34470 8 فدراسیون روسیه 33623 9 برزیل 25540 10 کانادا 17931 11 سوئیس 15771 12 فنلاند 13494 13 جمهوری اسلامی ایران 13031 14 سوئد 12700 15 دانمارک 12478 16 لهستان 11925 17 هند 11643 18 مجارستان 9314 19 آرِژانتین 9113 20 جمهوری چک 8994 23 مالزی 6465
براساس جدول شماره‌ی 3، در سال 1996م. ایران با 073/15 عنوان کتاب، رتبه‌ی 13 جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که کشورهای چین و مجارستان، آمار خود را اعلام نکرده‌اند.
جدول شماره‌ی 3ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده‌ی 20 کشور برتر در سال 1996میلادی
براساس جدول شماره‌ی 4، در سال 1997م. ایران با 410/10 عنوان کتاب، رتبه‌ی 16 جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که کشورهای ایالات متحده‌ی آمریکا، جمهوری کره، فدراسیون روسیه، ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران آمار خود را اعلام نکرده‌اند. بنابراین براساس وضعیت این کشورها در دو سال گذشته می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال 1997م. ایران، در واقع رتبه‌ی 21 را از آن خود کرده است.
جدول شماره‌ی 4ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده‌ی20 کشور برتر در سال 1997میلادی
براساس جدول شماره‌ی 5، در سال 1998م. ایران با 020/12 عنوان کتاب، رتبه‌ی 14 جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است که کشورهای ایالات متحده‌ی آمریکا، جمهوری کره، فدراسیون روسیه، ژاپن و چین به عنوان رقیبان بالفعل ایران، آمار خود را اعلام نکرده‌اند. بنابرین براساس وضعیت این کشورها در سال‌های 95 و 96میلادی، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال 1998م. ایران، در واقع رتبه‌ی 19 را از آن خود کرده است.
جدول شماره‌ی 5ـ تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده‌ی 20 کشور برتر در سال 1998میلادی
بررسی آمار غیررسمی تعداد عناوین چاپ شده در یک سال، براساس اطلاعات پراکنده‌ی سال‌های 1993 تا 2010م.[i] نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران، رتبه‌ی دهم جهان را از آن خود کرده است.
بدین ترتیب مشاهده می‌شود که از نظر تعداد عنوان کتاب‌های منتشر شده در یک سال جمهوری اسلامی ایران، یکی از 20 کشور برتر در این حوزه است و با فاصله‌ی معناداری از کشورهای منطقه، پیشتاز این زمینه است. به بیان دیگر، از نظر تعداد عنوان‌های منتشر شده در یک سال، نه تنها چشم‌انداز 20 ساله‌ی جمهوری اسلامی ایران محقق شده و افق منطقه‌ای پشت سر گذاشته شده است بلکه، افق جهانی و قرار گرفتن بین 10 کشور برتر جهان، هدف پیش روی این زمینه است. اما چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟ چرا شاخص‌های ملی و جهانی توسعه‌ی نشر کتاب، رضایت ایشان را حاصل نکرده است و ایشان، آشکارا نارضایتی خود را ابراز داشته‌اند؟ این‌ها سؤال‌هایی است که به لطف الهی، در بخش‌های بعدی این مقاله پاسخ داده خواهد شد.(*)
ادامه دارد...
پی نوشت ها:
[2]ـ بیانات در دیدار مسؤولان کتاب‌خانه‌ها وکتاب‌داران، 29/4/1390. قابل بازیابی در:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=16739
[3]ـ همان.
[4]"A book is a non-periodic publication of at least 49 pages exclusive of the cover pages, published in the country and made available to the public." Revised Recommendation concerning the International Standardization of Statistics on the Production and Distribution of Books, Newspapers and Periodicals. (1985)
قابل بازیابی در:
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13146&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
[5]ـ قابل بازیابی در:
http://www.amar.org.ir/Upload/Modules/Contents/asset0/taarif17.pdf
[6]http://www.ketab.ir/HomePage.aspx?TabID=3574&Site=ketab&Lang=fa-IR
[7]ـ قابل بازیابی در:
http://en.wikipedia.org/wiki/Books_published_per_country_per_year
محمد سرشار: مسؤول دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی مجمع ناشران انقلاب اسلامی
پایگاه برهان
انتهای متن/
منبع خبر: خبرگزاری فارس 
اخبار مرتبط: چرا مقام معظم رهبری خواهان تجدید مطلع در حوزه‌ی کتاب هستند؟
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
