امام علی(ع): هیچ زمامداری را در جایگاه ربوبی ننشانید و او را مالک خود ندانید

چکیده :پس، از گفتن حق، یا مشورت به عدالت و عدالت‌خواهى خوددارى مکنید، زیرا من خود را بالاتر از آن نمى‌دانم که خطا نکنم، و خود را ایمن از خطا نمى‌دانم، مگر این‌که خداوند مرا در کار نفس کفایت کند که او از من بدان توانمندتر است. و جز این نیست که من و شما فقط بندگان و مملوکان پروردگارى هستیم که جز او پروردگارى...

مصطفى دلشاد تهرانى

حکومت امام على(ع) بر مدار آزادى، اخلاق، حقوق، قانون و عدالت مى‌گردید و از ابتداى تشکیل آن، فضاى سیاسى حکومت، کاملا باز بود.

امام(ع) اصرار مى‌ورزید که مردمان با حقوق خویش آشنا شوند، آن را مطالبه کنند و از جمله، حقّ نظردادن، انتقادکردن، اعتراض‌نمودن و دادخواهى‌کردن؛ چنان‌که درخطبه‌اى که به بیان حقوق متقابل مردمان و زمامداران پرداخته، به مردمان چنین آموخته است :

«فَلاَ تُکَلِّمُونِی بِمَا تُکَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَهُ، ….» نهج‌البلاغه، خطبۀ ۲۱۶

«آن‌سان که با زورگویان و سرکشان سخن مى‌گویند، با من سخن مگویید و آن محافظه‌کارى‌ها را که با تیزخویان و مستبدّان روا مى‌دارند، با من روا مدارید و با من به طور تصنّعى و با سازشکارى آمیزش مکنید.

و مبادا گمان کنید که شنیدن حق بر من سنگین است و تصوّر نکنید که من خواهان آنم که مرا بزرگ انگارید، زیرا هر کس که شنیدن حق یا عرضه‌شدن عدالت بر او سنگین بُوَد، عمل به حق و عدالت بر وى سنگین‌تر بُوَد.

پس، از گفتن حق، یا مشورت به عدالت و عدالت‌خواهى خوددارى مکنید، زیرا من خود را بالاتر از آن نمى‌دانم که خطا نکنم، و خود را ایمن از خطا نمى‌دانم، مگر این‌که خداوند مرا در کار نفس کفایت کند که او از من بدان توانمندتر است. و جز این نیست که من و شما فقط بندگان و مملوکان پروردگارى هستیم که جز او پروردگارى نیست.»

امام(ع) تأکید دارد که مردمان تمام روابط و مناسبات سیاسى خودکامانه را بزدایند و با زمامداران به دور از سازشکارى رفتار کنند، به راحتى با آنان سخن گویند، نقدشان کنند، محافظه‌کارى نکنند، دادخواهى نمایند، اعتراض کنند، و هیچ نگرانى نداشته باشند. او زمینه را براى چنین روابط و مناسبات سیاسى فراهم کرده بود، که جز بدین، حقوق اساسى مردمان حفظ نمى‌شود.

امام(ع) مردمان را آگاه مى‌سازد که در جامعه‌اى که نتوان به راحتى و بى‌نگرانى نظر داد، انتقاد کرد، اعتراض نمود و دادخواهى کرد، حق و عدالتى برپا نمى‌شود؛ و لازمه گام‌زدن در مسیر حق و برپاداشتن عدالت، این است که فضاى سیاسى این‌گونه باز باشد و مردمان این چنین حقوق‌شان و آزادى‌شان پاس داشته شود.

امام(ع) تأکید مى‌کند که هیچ زمامدارى را در جایگاه ربوبى ننشانید و او را مالک خود ندانید، و خود نیز در چنین جایگاهى منشینید، که هیچ‌کس مالک دیگرى و ربّ او نیست، که اگر چنین تصوّرى پیدا شود، آدمیان خود را صاحب‌اختیار یکدیگر مى‌گیرند و اجازه تصرّف در حریم یکدیگر را مى‌یابند، که این مختصّ خدایى است که مالک همه چیز و ربّ جهانیان است.

بنابراین، امیرمؤمنان على(ع) مى‌آموزد که چون ما هیچ یک، مالک دیگرى نیستیم، اجازه داریم با حفظ حرمت‌ها و کرامت‌ها، درباره هم نظر دهیم، انتقاد کنیم، به ناروایى‌ها اعتراض نماییم، و دادخواهى کنیم.

امام على(ع) این امور را در هر شرایطى پاس داشت و هیچ‌گاه راه آن را مسدود نساخت.