چه کسی کندی را کشت؟

جان اف کندی روز ۲۲ نوامبر سال ۱۹۶۳ در شهر دالاس تگزاس ترور شد. فردی به نام لی هاروی اوسوالد متهم به قتل و بازداشت شد. دو روز بعد، قبل از تکمیل تحقیقات اویه و بدون اینکه محاکمه ای برگزار شده باشد، لی هاروی اوسوالد به هنگام انتقال از اداره پلیس به زندان ایالتی توسط فردی به نام جک روبی کشته شد.

این چکیده تمام اطلاعاتی است که در مورد این حادثه مهم می توان آن را مستند و قطعی تلقی کرد. حادثه ای که به اعتقاد بسیاری از مورخان و کارشناسان سیاست آمریکا تاثیر گذارترین رویداد سیاسی نیمه دوم قرن بیستم در آن کشور بوده است.

پس از گذشت پنجاه سال این حادثه هنوز هم ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است. هنوز هم جان اف کندی محبوبترین رییس جمهور آمریکا تلقی می شود و اسرار مربوط به ترور وی مثل آرزوهای کسانی که وی را نماد تحول می دانستند هیچ مرزی نمی شناسد.

"هنوز هم جان اف کندی محبوبترین رییس جمهور آمریکا تلقی می شود و اسرار مربوط به ترور وی مثل آرزوهای کسانی که وی را نماد تحول می دانستند هیچ مرزی نمی شناسد"وقتی از ترور جان اف کندی صحبت می شود واقعیات و تصورات، فرضیات و تحقیقات و نقش و سهم عوامل گوناگون در این حادثه و روند پیگیری آن در هم می آمیزند. هر چه که حقایق بیشتری کشف و یا عنوان می شود سئوالات و ابهامات تازه ای به میان می آید.

فقدان پاسخ قطعی و تداوم تحقیقات و فرضیه ها

یک هفته پس از ترور جان اف کندی و همزمان با تحقیقات اف بی آی ، لیندون جانسون رییس جمهور وقت کمیته ویژه ای را مامور تحقیقات کرد که به خاطر هدایت آن توسط ارل وارن رییس دیوان عالی به کمیته تحقیق وارن مشهور شد. هر دو این تحقیقات در نتایج خود اعلام کردندکه لی هاروی اوسوالد به تنهایی این ترور را برنامه ریزی کرده و انجام داده است.

اما تحقیقاتی که در فاصله سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۷۸ در زمان بازگشت دموکرات ها به قدرت توسط مجالس قانونگذاری آمریکا انجام شد اعلام کرد که نتایج کمیته تحقیق وارن و اف بی آی غیرقابل اتکا هستند و مرگ جان اف کندی نتیجه یک طرح و اقدام توطئه گرنه گسترده تری بوده است.

این تحقیقات البته افزود که برخلاف شایعاتی که در آن زمان مطرح می شد ترور کندی به تنش های دوران جنگ سرد ارتباطی نداشته و دولتهای اتحاد شوروی و کوبا در آن دخالت نداشته اند. در عین حال افزود که این ترور توسط باندهای تبهکار سازمان یافته و یا گروههای کوبایی مخالف حکومت کاسترو اجارا نشده هر چند عناصری از این گروهها ممکن است در آن نقش داشته باشند.

بخش اعظم این تحقیقات هیچگاه علنی نشد و مدارک مورد استناد در گزارش نهایی آن طبق مقررات کنگره آمریکا به مدت پنجاه سال جزو اسناد محرمانه طبقه بندی شدند.

در غیاب پاسخ قانع کنده از سوی مراجع رسمی از یک سو فرضیه های توطئه شکل گرفته و رواج وسیعی پیدا کردند و از سوی دیگر شمار زیادی از مورخان و نویسندگان کندوکاو حول این حادثه را طی دهه های گذشته موضوع کار خود قرار داده اند.

در این تحقیقات مستند می توان دید که به همان میزانی که شخصیت قربانی این ترور جذاب و حتی منحصر به فرد به نظر می رسد، شخصیت عامل ترور نیز اسرارآمیز و در خور تحقیق است. اگر با بررسی جایگاه کندی در سیاست وقت آمریکا می شود سرنخ هایی برای یافتن انگیزه های این اقدام پیدا کرد با کندو کاو در شخصیت و زندگی اوسوالد می شود حداقل برخی از شایعات را کنار زد و از مهمترین جنایت سیاسی قرن بیستم پرده برداشت.

لی هاروی اوسوالد از لحظه ای که ماشه اسلحه را کشید و به شهرت رسید تا پایان عمر خود ۴۸ ساعت بیشتر زنده نماند و این فرصت برای شناخت وی کافی نبود.

به همین دلیل وی به موضوع یکی از گسترده ترین تحقیقات بدل شده است.

اوسوالد به هنگام مرگ ۲۴ ساله بود. مدتی در واحدهای ویژه نیروی دریایی آمریکا آموزش دیده بود و در اواخر سال ۱۹۵۹ به اتحاد جماهیر شوروی رفت و حدود دو سال و نیم در شهر منیسک پایتخت جمهوری بلاروس زندگی کرد. پس از گذشته پنجاه سال او هنوز هم مثل شخصیت های داستانها مرموز و اسرار آمیز می نماید. شاید به این خاطر که کسی نمی تواند باور کند که یک فرد سرخورده و پریشان حال ممکن است بتواند تاریخ کشور نیرومندی مثل آمریکا را متحول کند.

در مورد شخصیت و زندگی اوسوالد کتابهای زیادی نوشته شده است که تازه ترین آنها چند هفته ای است که به قلم پیتر ساوودنیک زندگینامه نویس وی و با عنوان " عنصری ناشناخته، اوسوالد در اتحاد شوروی" منتشر شده است.

نویسنده این کتاب با تمرکز روی دوره زندگی اوسوالد در مینسک سعی کرده از شایعات و فرضیه های توطئه مربوط به دخالت اتحاد شوروی در ترور جان اف کندی پرده بردارد. منبع چنین فرضیاتی این است که اوسوالد به فاصله کوتاهی قبل از ترور باری دیگر در پایتخت مکزیک به سفارتخانه های شوروی و کوبا مراجعه کرده بود.

"نویسنده با تشریح حوادث چند سال آخر زندگی اوسوالد می نویسد که نه آمریکایی ها و نه روسها دقیقا نمی فهمیدند که او در پی چیست.

"وقتی از ترور جان اف کندی صحبت می شود واقعیات و تصورات، فرضیات و تحقیقات و نقش و سهم عوامل گوناگون در این حادثه و روند پیگیری آن در هم می آمیزند"دلیل آن نه جاسوسی دو جانبه بلکه سرگشتگی اوسوالد بود که خود نمی دانست در پی چیست."

پیتر ساوودنیک با تمام جزییات دوران کودکی دشوار اوسوالد، بدون اینکه پدری بالای سر او باشد و با یک مادر عصبی و روانی را بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که اوسوالد در تمام عمر کوتاهش در جستجوی معنایی برای زندگی خود بود و به هر کجا که سر می کشید نمی توانست خود را با آن محیط انطباق دهد. وی نه در دوران آموزش نظامی در واحدهای تفنگدار نیروی دریایی آمریکا و نه در زندگی در شهر مینسک بلاروس و کار در یک کارخانه رادیو سازی، نتوانست به آنچه که می توانست به وی آرامش دهد برسد.

نویسنده با تشریح حوادث چند سال آخر زندگی اوسوالد می نویسد که نه آمریکایی ها و نه روسها دقیقا نمی فهمیدند که او در پی چیست. دلیل آن نه جاسوسی دو جانبه بلکه سرگشتگی اوسوالد بود که خود نمی دانست در پی چیست. او به شکلی ناشیانه در مورد کاپیتالیسم و کمونیسم مطلب می نوشت ولی برای زندگی در هیچیک از این دو نظام ها ساخته نشده بود.

در فصل های پایانی کتاب می خوانیم که اوسوالد از زندگی در بلاروس خسته می شود و سازمانهای اطلاعاتی اتحاد شوروی که به شخصیت نامتعادل وی هیچ اعتمادی نداشتند زمینه بازگشت وی به آمریکا را فراهم کرده، هیچ ارتباطی را با وی حفظ نمی کنند. سال بعد وقتی که اوسوالد در پایتخت مکزیک باری دیگر برای سفر به شوروی به سفارتخانه آن کشور مراجعه می کند جواب رد می شنود.

پیتر ساوودنیک در پایان نتیجه می گیرد که لی هاروی اوسوالد به خاطر سرخوردگی های پیاپی به مرور نامتعادل تر، منزوی تر و خشن تر می شود.

سال آخر عمر او پر تلاطم ترین دوره زندگیش بود و شاید به همین خاطر پس از بازگشتن از سفر به مکزیک در جستجوی معنایی برای زندگی خود و ثبت نامش در تاریخ راه دیگری را درپیش گرفت که به بعد از ظهر یک روز پاییزی در شهر دالاس ختم شد.

• ادوارد جی اپستاین در کتاب خود با عنوان " افسانه، دنیای پنهان لی هاروی اوسوالد " چاپ سال ۱۹۷۸ سعی کرده است به اهمیت بازیابی و تعیین حقایق به عنوان وظیفه اصلی نهادهای مسئول بپردازد. این کتاب همزمان با تحقیقات ویژه کنگره آمریکا در مورد ترور جان اف کندی منتشر شد.

نویسنده این کتاب سالها بعد در مصاحبه ای گفت: "در حوادثی مثل ترور جان اف کندی و یا حملات یازدهم سپتامبر به شهرهای آمریکا، نهادهای مسئول به جای تحقیق و مشخص کردن تمامی حقایق سعی کرده اند فقط از این اصل پیروی کنند که با وجود همه خطرها و ابهامات حکومت کنترل اوضاع را در دست دارد."

• دان دلیلو نویسنده مشهور آثار داستانی در کتابی به نام " میزان حقیقت " چاپ ۱۹۸۸ ماجرای ترور جان اف کندی و زندگی لی هاروی اوسوالد را به شکلی داستان گونه بازگو کرده است.

وی در مصاحبه ای می گوید:" حواث تاریخی و تاثیر گذاری نظیر ترور کندی، سردرگمی و ابهامات فراوانی به وجود می آورند. در این شرایط نیاز همگانی به دانستن تمام حقیقت مسئله اصلی است و در نبود حقیقت فرهنگ بی اعتمادی تقویت شده و این احساس شکل می گیرد که برخی سعی دارند حقایق تاریخی را دستکاری کنند. همین احساس از زمان ترور کندی، ماجرای واترگیت، حمله نظامی به عراق تشدید شده است."

• جرالد پوسنر، نویسنده کتابی به نام " ختم تحقیقات، لی هاروی اوسوالد و ترور جان اف کندی" چاپ ۱۹۹۳ معتقد است که این ترور را می توان یک حادثه ساده و قابل هضم دانست. یک فرد روانی مرتکب یک جنایت شده و تنها هدف او این بود که نام خود را در تاریخ ثبت کند.

  اما چون قربانی ترور یک رییس جمهور است همه چیز در هاله ای از ابهام قرار می گیرد و در عین حال عدم صداقت دولتمردان چه در بیان حقایق مربوط به این پرونده و چه در موارد بعدی مثل واترگیت، ایران کونترا و موضوع تسلیحات رژیم عراق باعث می شود که به موازات بی اعتمادی به مسئولان فرضیه های توطئه و شایعات نیز شکل گرفته و گسترش یابند."

اسناد محرمانه و طبقه بندی شده نهادهای امنیتی آمریکا در مورد ترور جان اف کندی قرار است در سال ۲۰۱۷ منتشر شوند و تا آن زمان فرضیه ها و ابهامات گوناگون در مورد این حادثه ذهن بسیاری را به خود مشغول نگاه خواهد داشت.