زنجان؛ شکوهی به قدمت ۳۰۰۰ سال/شهر مهیای میزبانی از مسافران نوروزی

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی در استان و شهر زنجان، بنا به اقلیم و جغرافیای منطقه دارای ساختار ویژه در نحوه ساخت بوده، به گونه‌ای که در نوع مصالح نیز می‌توان تفاوت‌هایی را با خانه‌های سایر نقاط کشور دید.

سه بار ویرانی؛ سهم زنجان طی ۳۰۰۰ سال

بنای شهر زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته شده و در آن زمان نام شهین یعنی منسوب به شاه به آن اطلاق می‌شده است و از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرار ایل خمسه، نام خمسه نیز بر آن نهاده شد.

شهر زنجان تا اواخر قرن نهم هجری‌قمری غیرمسکونی و مخروبه بود. در دوران صفویه که آرامش نسبی در منطقه حاکم بود، این شهر تجدید بنا شده و مجدداً تکاپوی حیات در آن آغاز شد.

از گزارش سیاحان و جهانگردان و نیز مطالعه متون تاریخی و بررسی‌های باستان‌شناسی، چنین برمی‌آید که علی‌رغم قدمت ۳۰۰۰ این شهر، همه آثار فعلی و بافت شهری نسبتاً جدید است.

از سویی و با توجه به آنچه که به طور خلاصه بیان شد، شهر زنجان در دوره‌های مختلف بر اثر هجوم دشمن تخریب و به مرور شهر جدید بر روی خرابه‌های قدیمی احیا شده است؛ با این حال معماری اصیل زنجان همچنان با شاخص‌ها و مؤلفه‌های ناب خود شناخته شده است.

سبک معماری آذری؛ جایگاه ویژه در ساخت و ساز بناهای زنجان

بدون شک، دوره‌های مختلف تاریخی نقش چشم‌گیری در شکل‌گیری سبک‌های معماری در زنجان داشته و آمار بیانگر آن است که دوره‌های سبک خراسانی، سبک رازی و سبک آذری، دوره‌هایی بوده که هنر معماری ایران را در این منطقه تجربه کرده است.

استفاده از سفالینه‌های زرین‌فام در بناها، استفاده از حجم زیاد سفال با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی را از ویژگی‌های سبک آذری است که این سبک را با سایر سبک‌ها دارای تفاوت‌هایی کرده است. شاخص‌ترین اثر معماری قبل از اسلام، تخت جمشید بوده و شاخص‌ترین بنای معماری بعد از اسلام نیز گنبد سلطانیه محسوب می‌شود.

کارشناسان حوزه میراث فرهنگی معتقدند که گنبد سلطانیه تأثیر شگرفی بر معماری بعد از خود داشته و این امر نیز در شکل‌گیری سلایق معماری منطقه تأثیرگذار بوده است، این در حالی است که روی دادن بلایای طبیعی و اتفاقاتی چون فتنه بابیه که برای شهر زنجان رخ داد و باعث ویرانی شهر زنجان در دفعات مختلف شده و به همین خاطر بناهای تاریخی این شهر دارای عمق تاریخی زیادی نیست.

از همه این موارد که صرف نظر کنیم، تک بناهایی که در زنجان شکل گرفته تابع اقلیم، آب و هوا و شرایط معماری منطقه بوده و بناهای تاریخی شناسایی شده در شهر زنجان شامل خانه ذوالفقاری‌ها، خدیوی‌ها، جمالی‌ها، ضیایی، باخ و مجموعه خانه باغ‌های معین و حکیمیان است.

بنای دارایی عمارت دارایی در بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته، ظاهراً این بخش از شهر در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت رضاخانی تقریباً مقارن با اواخر جنگ جهانی دوم از سوی دولت وقت به صورت مجموعه‌ای به اماکن و ساختمان‌های دولتی اختصاص می‌یابد که شامل عمارت دارایی در باغی معروف به همین نام، بنای دخانیات، اداره غله، انبار قند و شکر بده است.

خانه بهمنی خانه بهمنی مربوط به دوره پهلوی اول و در زنجان به نشانی خیابان امام (ره)، خیابان خواجه نصیر طوسی، کوچه توفیقی، پ ۷۸/۱، ۷۸ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶ با شماره ۲۰۱۵۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه توفیقی از نقطه نظر سبک معماری و سیاق تزئینی، مصادیق الگوی متقارن معمول و رایج در اواخر قاجار و اوایل پهلوی ساخته شده‌اند، است. این تقارن در شیوه معماری داخلی و سبک تزئینی در نمای خارجی به نقطه اوج می‌رسد. لمبه‌کاری شده با طرح‌ها و رنگ‌های زیبا در نمای داخلی و سقف و نیز بخش‌های آجرکاری شده در طرح‌ها و موتیف‌های تزئینی متعدد، از جمله شاخص‌های معماری و شیوه تزئینی این اثر تاریخی است.

خانه خدیوی در ضلع شمال‌غربی خانه ذوالفقاری و در سمت جنوبی خیابان هفت تیر واقع شده است.

"خانه تاریخی حکیمیان زنجان از دو بنا تشکیل شده که یکی از آن‌ها متعلق به دوره مظفرالدین شاه قاجار است و مساحتی بیش از ۹۰۰ متر دارد"نظر به اینکه هیچ‌گونه کتیبه یا نوشته‌ای که دال به زمان ساخت بنا باشد به دست نیامده و زمان دقیق ساخت بنا مشخص نیست، به همین خاطر با توجه به سبک و نوع سنگ، به نظر می‌رسد این بنا در اوایل پهلوی ساخته شده است. این عمارت به صورت دو اشکوبه ساخته شده و بنا در حال حاضر به صورت مسکونی بوده و در اختیار مالک است.

خانه حکیمیان یکی از خانه‌های تاریخی شهر زنجان است که در محله حق‌وردی از محلات قدیم زنجان قرار داشته و قدمت آن به اواخر دوره قاجار می‌رسد

خانه حکیمیان یکی از خانه‌های تاریخی شهر زنجان است که در محله حق‌وردی از محلات قدیم زنجان قرار داشته و قدمت آن به اواخر دوره قاجار می‌رسد و سال گذشته، این خانه در قبال مرمت و احیا به مدت ۱۰ سال به میراث فرهنگی استان برای کاربری گردشگری و فرهنگی واگذار شده است. خانه تاریخی حکیمیان زنجان از دو بنا تشکیل شده که یکی از آن‌ها متعلق به دوره مظفرالدین شاه قاجار است و مساحتی بیش از ۹۰۰ متر دارد. بنای دیگر متعلق به اواخر دوره پهلوی اول و اویل پهلوی دوم بوده و بیش از ۲۰۰ مترمربع مساحت دارد.

خانه شیخ‌الاسلام خانه در مجموعه حریم بازار واقع شده که در ضلع شرقی آن خیابان فردوسی و در ضلع شمالی مجموعه بازار تاریخی و خیابان ضیایی است. در ضلع غرب کوچه شیخ‌الاسلام و در جنوب نیز به بافت قدیمی و کوچه حسینیه منتهی می‌شود.

منزل شیخ‌الاسلام به سبک خانه‌های قدیمی زنجان و با مصالح سنگ، آجر و ملات در یک طبقه کار شده است.

خانه معین این خانه در ضلع جنوب غربی زنجان و در مجاورت شمال رودخانه زنجانرود و غرب پل سردار خانه و باغ معین در اواخر دوران قاجاریه توسط حاج محسن معین‌التجار که یکی از معتمدین و متمولین شهر زنجان بوده، بنا شده است. این اثر تاریخی از دو قسمت خانه و باغ تشکیل شده که لمبه کوبی‌های زیبای سقف و سر ستون‌های منقوش از تزئینات شاخص این بنا است. این خانه در وسط باغی مشجر قرار دارد که یک حوض با چند جوی انشعابی، آب به نقاط مختلف باغ هدایت می‌شود.

عمارت ذوالفقاری این بنا در مرکز بافت قدیمی شهر زنجان واقع شده است که هم‌اکنون این مجموعه تقسیم شده و قسمت‌هایی از آن از بین رفته است. این بنا در دو طبقه و یک سردابه ساخته شده، پلان بنا ایرانی و سبک ساختمانی آن تقلیدی از بناهای گوتیک اروپا است. این مجموعه دارای دو طبقه است.

"این اثر تاریخی از دو قسمت خانه و باغ تشکیل شده که لمبه کوبی‌های زیبای سقف و سر ستون‌های منقوش از تزئینات شاخص این بنا است"در طبقه اول قسمت اداری و حسابداری قرار گرفته و در طبقه دوم (که دارای دو راه پله است) تالارهای پذیرایی، اطاق‌های خواب، اطاق‌های نشیمن و سرویس‌های بهداشتی قرار دارد.

زنجان آماده پذیرایی از مسافران و گردشگران نوروزی

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه در قالب ستاد خدمات سفر نوروز ۱۴۰۱ دو جلسه ستاد خدمات سفر در استان برگزار شده است، می‌گوید: بعد از برگزاری این جلسات، تعداد ۱۰ کمیته ذیل ستاد خدمات اجرایی سفر تعیین و بعد از شفاف‌سازی وظایف، دستورالعمل‌ها ابلاغ شده است و استان را آماده پذیرایی از مهمانان، مسافران و گردشگران نوروزی خواهیم کرد.

امیر ارجمند در خصوص وضعیت اماکن تاریخی استان زنجان یادآور می‌شود: جزو خدمات ستاد سفر است که با همکاری هیئت امنای بازار تاریخی زنجان تا رونق در این مرکز تجاری طی ایام نوروز وجود داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه همه فروشگاه‌های صنایع‌دستی مستقر در پیاده‌راه سبزه‌میدان تا میدان انقلاب و بازار تاریخی زنجان فعال خواهد بود، خاطرنشان می‌کند: انتظار داریم بعد از دو سال تعطیلی به خاطر همه‌گیری کرونا، حضور گردشگران باعث ایجاد رونق در این بخش از اقتصاد زنجان و فعالان این عرصه شود.

ارجمند با بیان اینکه بناهای تاریخی زنجان در حال آماده‌سازی برای ایام نوروز است، اظهار می‌کند: بحث پاک‌سازی گنبد سلطانیه، آماده‌سازی این بنای تاریخی، موزه تاریخی و مردم‌شناسی رختشویخانه، عمارت ذوالفقاری، بازار زنجان، غار کتله‌خور، موزه پیراحمد زهرنوش و … در حال آماده‌سازی برای ایام نوروز است تا میزبان شایسته‌ای برای مسافران باشیم.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان در ادامه با اشاره به اینکه دو مراسم نوروزگاه در گنبد سلطانیه و عمارت رختشویخانه خواهیم داشت، عنوان می‌کند: با همکاری شهرداری زنجان، اتوبوس گردشگری در قالب گشت شهری در مرکز استان راه‌اندازی خواهد شد و روزانه دو گشت شهری در داخل شهر زنجان خواهیم داشت. همچنین مراکز نوروزگاه در مجتمع‌های بین‌راهی برنامه‌ریزی شده است.

حوزه گردشگری؛ ظرفیتی ارزشمند برای تولید ثروت

استاندار زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار می‌کند: یکی از ظرفیت‌هایی که می‌توان با تکیه بر آن به تولید ثروت رسید، حوزه گردشگری است و با توجه به اینکه در ایام نوروز قرار داریم، باید از این ظرفیت ارزشمند به نحو مطلوب استفاده کرد.

محسن افشارچی با تاکید بر اینکه طی دو سال اخیر به دلیل همه‌گیری کرونا قادر به تبلیغات گسترده در حوزه گردشگری نبودیم، تصریح می‌کند: تلاش بر این است تا با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تبلیغات گسترده‌ای در این زمینه طی سال گذشته انجام شود.

معابر اصلی شهر زنجان برای عید نوروز لکه گیری می‌شوند

شهردار زنجان می‌گوید: تا عید نوروز معابر اصلی و فرعی شهر با آسفالت سرد و لکه‌های کوچک گرم ترمیم می‌شود.

علیرضا فیروزفر در گفتگویی با یکی از رسانه های استان عنوان می‌کند: از حدود یک هفته پیش عوامل شهرداری در سطح شهر مشغول ترمیم معابر هستند. طی چند روزگ ذشته نیروهای شهرداری در محورهای اصلی شهر از جمله خیابان امام از میدان بسیج تا میدان جهاد ترمیم آسفالت را آغاز کرده‌اند.

وی می‌افزاید: البته عملیات ترمیم موقت و اولیه است و ترمیم روکش بعد از عید نوروز انجام خواهد شد؛ بعد از محورهای اصلی، بخش‌های دیگر شهر مانند آسفالت خیابان سعدی، کمربندی شمالی و کمربندی جنوبی در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی ترمیم خواهد شد.

فیروز فر ادامه می‌دهد: شهرداری دستگاه خدمات‌رسان است و این خدمات به صورت مداوم ادامه خواهد داشت و در ایام نوروز نیز به صورت شیفت‌های نوبتی خدمات‌رسانی ارائه خواهد شد.

کمتر از چند روز به آغاز سال جدید باقی مانده است. بسیاری از مسافران نوروزی بار سفر را به مقصد شهرهای مختلف بسته‌اند و بی‌گمان در این بین زنجان می‌تواند با تمهید مسئولان استان به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل شود، موضوعی که بیشترین چالش برای این منطقه در حوزه گردشگری به شمار می‌رود. حال باید دید میزان آمادگی زنجان برای استقبال از گردشگران نوروزی به همان سبک و سیاقی که مسئولان استانی اعلام کرده‌اند، خواهد بود یا نه.